چاپېریالي عدالت

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

چاپېریالي عدالت د سرچینو د استخراج، خطرناکو ضایعاتو او د ځمکې د نورو استفادو له اړوندو زیانونو سره د بېوزلو او څنګ ته شویو ټولنو ناعادلانه مخ کېدنې ته د رسیده‌ګۍ لپاره یو ټولنیز غورځنګ دی. دغه غورځنګ سلګونه څېړنې خپرې کړې دي چې له دې ډلې یې له چاپېریالي زیانونو سره د ناعادلانه مخ کېدنې دغه بېلګه جوړه کړې او د دې تر څنګ یې د ټولنیزو علومو د ادبیاتو یوه لویه مجموعه رامنځته کړې ده چې د چاپېریال او عدالت تیورۍ، چاپېریالي قوانین او پالیسۍ، پایداري او سیاسي ایکولوژي په کې شاملېږي. د چاپېریالي عدالت غورځنګ په ۱۹۸۰یمه لسیزه کې په متحدو ایالتونو کې پيل شو او د امریکا د مدني حقونو د غورځنګ تر کلکې اغېزې لاندې راغی.[۱][۲][۳]

د چاپېریالي عدالت لومړنی مفهوم په ۱۹۸۰یمه لسیزه کې د متحدو ایالتونو په څېر په شتمنو هېوادونو کې د ځانګړو توکمیزو ډلو پر زیانونو متمرکز و او چاپېریالي توکمیز چنلد ګڼل کېده. دا غورځنګ وروسته پراخ شو او جنسیت، نړیوال چاپېریالي تبعیض او په محرومو ډلو کې نابرابري یې په بشپړ ډول راونغښتل. دا چې دغه غورځنګ په پرمختللو او شتمنو هېوادونو کې بریالی شو، د چاپېریال مسؤولیتونه د نړۍ سوېلي لوري ته ولېږدېدل. له دې امله د چاپېریالي عدالت غورځنګ څه ناڅه نړیوال شوی دی او ځینې موخې یې دا مهال د ملګرو ملتونو سازمان بیان کړې دي.

تعریف[سمول]

سیاسي تیورېستانو چاپېریالي عدالت د چاپېریالي ګواښونو او ګټو د عادلانه وېش په توګه تعریف کړی دی. نورو تیورېستانو خو هڅه کړې چې تر دې تعریف هم هاخوا لاړ شي او هغه پروسې په نښه کړي چې د ګواښونو او ګټو د ناعادلانه وېش لامل ګرځي. دغه پراخ تعریفونه په تصمیم نیونه کې عادلانه او بامعنا ونډه؛ په زیانمنو ټولنو کې د ظلم او تبعیض پېژندنه؛ او پر غوړېدونکې ټولنه د ټولنیزو توکو د بدلولو لپاره د خلکو ظرفیت د یوې عادلانه ټولنې لپاره د نورو معیارونو په توګه را پېژني.[۴]

د متحدو ایالتونو د چاپېریال ساتنې اداره چاپېریالي عدالت په دې ډول را پېژني:[۵]

په چاپېریالي پراختیا، اجرايي قوانینو، مقرراتو او پالیسیو کې توکم، رنګ، ملي اصلیت یا عاید ته له کتو پرته د ټولو خلکو بامعنا ونډه او عادلانه چلند چاپېریالي عدالت دی.

نړیواله چاپېریالي بې‌عدالتي "د داسې چاپېریالي مسؤولیت د بیان په معنا ده چې تر ډېره هغه محرومې ټولنې/ یا هغو لږه‌کي او هېوادونو ورسره مخامخ دي چې له بېوزلۍ او محرومیت څخه کړېږي." نړیواله چاپېریالي بې‌عدالتي داسې موضوع ده چې هم د پرمختګ په حال کې او هم پرمختللي هېوادونه دواړه په ټوله نړۍ کې تر اغېز لاندې راولي.[۶]

تاریخچه او پراخوالی[سمول]

د چاپېریالي عدالت د غورځنګ پیل د متحدو ایالتونو په شمالي کارولینا کې د ۱۹۸۲ کال د پي.سي.بي (PCB) له اعتراضي غبرګونونو سره تړلی بلل کېږي. په افتون سیمه کې چې تر ډېره تور پوستي په کې مېشت دي، په پي.سي.بي د ککړو خاورو انبارولو پراخ غبرګونونه را وپارول او په پایله کې یې څه باندې ۵۰۰ کسان ونیول شول. له همدې امله داسې څېړنې وشوې چې ویې ښوده په متحدو ایالتونو کې د خطرناکو ضایعاتو د انبارولو د ځای په وړاندوېینه کې توکم تر ټولو مهم عامل دی او چاپېریالي عدالت په لومړیو کې د چاپېریالي توکم پالنې په توګه مطرح شو. په دغو څېړنو پسې ګڼ غبرګونونه او شکایتونه را پورته شول چې په بېوزلو او عموماً تور پوستو ټولنو کې د خطرناکو ضایعاتو د خښولو پر خلاف وو. د چاپېریالي غورځنګ پر اصلي بهیر ځکه پراخې نیوکې وشوې چې رهبري یې له سپین‌پوستانو سره وه، پر ساتنه یې ټینګار کاوه او د ټولنیزې برابرۍ د دغو اندېښنو په حلولو کې پاتې راغلي وو.[۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲]

د ۱۹۷۰یمو او ۱۹۸۰یمو لسیزو په جریان کې ولسي غورځنګونو او چاپېریالي سازمانونو داسې چاپېریالي مقررات دود کړل چې په متحدو ایالتونو او نورو صنعتي هېوادونو کې یې د خطرناکو ضایعاتو د دفعې لګښتونه ډېر کړل. په ۱۹۸۰یمو او ۱۹۹۰یمو لسیزو کې له دغو هېوادونو څخه د نړۍ سوېلي لوري ته د خطرناکو ضایعاتو صادرات زیات شول. په نړیواله کچه د زهرجنو ضایعاتو خښول، د ځمکې تصرف کول او د سرچینو استخراج د بشري حقونو د نقض لامل کېږي او د چاپېریالي عدالت د غورځنګ بنسټ جوړوي.[۱۳]

په نړیواله کچه د چاپېریالي عدالت رسميت په ۱۹۹۱ کال کې د رنګین‌پوستانو د چاپېریالي رهبرۍ له لومړۍ ملي سرمشریزې سره پیل شو. دا ناسته په واشنګټن ډي سي کې وشوه او د متحدو ایالتونو له هر ایالت، مکسیکو، چیلي او نورو هېوادونو څخه څه باندې ۶۵۰ استازو ګډون په کې کړی و. دغو استازو د چاپېریالي عدالت ۱۷ هغه اصول تصویب کړل چې په ۱۹۹۲ کال کې به «ریو» کې د ځمکې په سرمشریزه کې خپاره شول. د «ریو» د اعلامیې لسم اصل د چاپېریال او پراختیا په اړه وايي چې خلک باید د چاپېریالي مسائلو، په تصمیم نیونو کې د ونډې او عدالت ته د لاسرسي اړوندو معلوماتو ته لاسرسی ولري.[۱۴][۱۵][۱۶][۱۷]

په ۱۹۹۱ کال کې د رهبرۍ تر سرمشریزې وړاندې د چاپېریالي عدالت غورځنګ په لومړي ګام کې له زهري ضد موادو او په شتمنو هېوادونو کې د څنګ ته شویو توکمیزو ټولنو له زیانمنۍ سره سروکار درلود. د دغې سرمشریزې په جریان کې دغه غورځنګ عامې روغتیا، د کاریګرو خوندیتوب، د ځمکې استفادې، لېږد رالېږد او ډېرو نورو مسائلو ته پراخ شو. وروسته دا غورځنګ دومره پراخ شو چې جنسیت، نړیوالې بې‌عدالتۍ او د محرمونو ټولنو دننه نابرابرۍ یې په بشپړ ډول راونغښتلې. چاپېریالي عدالت پر یوه پراخ نړیوال غورځنګ بدل شوی او له سیاسي ایکولوژۍ سره یې د ګڼو مفاهیمو مرسته کړې ده چې په اکاډمیکو ادبیاتو کې منل شوي او رسمي شوي دي. په دغو مفاهیمو کې چاپېریالي پورونه، چاپېریالي توکم پالنه، اقلیمي عدالت، خوراکي حاکمیت، د شرکتونو مسؤولانه چلند، اکوسایډ، خطرناکې سیمې، د بېوزلو چاپېریال پالنه او نور شاملېږي.[۱۸][۱۹]

چاپېریالي عدالت د بشري حقونو د هغو قوانینو د لمنې پراخولو په لټه کې دی چې تر دې مخکې د چاپېریال او بشري حقونو تر منځ په عمل کولو کې پاتې راغلي وو. د بشري حقونو ډېری معاهدې په څرګند ډول چاپېریالي مقررات نه لري. له بشري حقونو سره د چاپېریال ساتنې د ګډولو هڅه په یوه روغ چاپېریال کې د انسان د حق تدوینول دي. د بشري حقونو په قانون کې د چاپېریال ساتنې ور ګډول، په ځانګړي ډول د اقلیمي عدالت په مورد کې لا هم ستونزمن کار دی.[۲۰][۲۱][۲۲]

چاپېریالي تبعیض[سمول]

د چاپېریالي عدالت غورځنګ د خطرناکو ضایعاتو د خښولو، د سرچینو د استخراج، د ځمکې د تصرف او نورو فعالیتونو په اړوند چاپېریالي تبعیض او چاپېریالي توکمیز چلند ته د رسیده‌ګۍ په لټه کې دی. دغه چاپېریالي تبعیض پر ځمکه د ولاړو اقتصادونو د له منځه تلو، وسله‌وال تاوتریخوالي (په ځانګړي ډول د ښځو او ځايي خلکو پر وړاندې) او چاپېریالي ویجاړۍ لامل شوی دی.[۲۳][۲۴][۲۵]

ګڼې داسې ډلبندۍ شته چې د چاپېریالي مسؤولیتونو ناعادلانه وېش څرګندوي. په متحدو ایالتونو کې توکم د چاپېریالي بې‌عدالتۍ تر ټولو مهم عامل دی. په ځینو نورو هېوادونو کې بېوزلي یا ټولنیزې طبقې مهم شاخصونه دي. ټبریز تړاوونه هم په ځینو هېوادونو کې مهم دي. د چاپېریالي عدالت څېړونکي «لوریا ډاري پولیډو» او «ډېوېډ پلو» استدلال کوي چې د چاپېریالي توکمیز چلند په نښه کول د یوه داسې عنصر په توګه چې د توکمیز کپيټلېزم له ریښو څخه سرچینه اخلي، د غورځنګ لپاره ډېر مهم دي او د سپین‌پوستانو برتري لا هم له طبیعت او کاري ځواک سره د انساني اړیکو جوړولو ته دوام ورکوي. [۲۶][۲۷][۲۸][۲۹][۳۰][۳۱]

چاپېریالي توکمیز چلند[سمول]

د چاپېریالي توکمیز چلند او چاپېریالي نابرابرۍ تر منځ اړیکه د نړۍ په ټولو پرمختللو او د پرمختګ په حال کې هېوادونو کې څرګنده ده. د نړیوال چاپېریالي توکمیز چلند یوه بېلګه په زیان‌منونکو ټولنو کې د خطرناکو ضایعاتو د تأسیساتو نامناسب ځایونه دي. د بېلګې په توګه د افریقا ډېری خطرناک ضایعات په افریقا کې نه تولیدېږي، بلکې د متحدو ایالتونو په څېر د پرمختللو هېوادونو له‌خوا هلته صادرېږي.[۳۲]

خطرناک ضایعات[سمول]

دا چې د چاپېریالي عدالت ډلې د متحدو ایالتونو په څېر په پرمختللو هېوادونو کې څه ناڅه بریالۍ شوې دي، د نړیوال تولید مسؤولیتونه د نړۍ سوېلي لوري ته لېږدېدلي او دا هغه ځای دی چې د ضایعاتو د خښولو اړوند سخت مقررات نه‌شته او دغه چاره هلته ارزانه تمامېږي. له متحدو ایالتونو څخه د زهرجنو ضایعاتو صادرات په ۱۹۸۰یمه او ۱۹۹۰یمه لسیزه کې زیات شول. ډېری زیانمن هېوادونه د دغو ضایعاتو د خښولو لپاره د خښولو مناسب سیستمونه نه لري او زیانمنې ټولنې پر هغو خطرونو نه دي خبرې چې ورسره مخامخ دي.[۳۳][۳۴][۳۵][۳۶]

سرچينې[سمول]

  1. ↑ Schlosberg, David. (2007) Defining Environmental Justice: Theories, Movements, and Nature. Oxford University Press.
  2. ↑ Malin, Stephanie (June 25, 2019). "Environmental justice and natural resource extraction: intersections of power, equity and access". Environmental Sociology. 5 (2): 109–116. doi:10.1080/23251042.2019.1608420. S2CID 198588483 – عبر Taylor and Francis. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  3. ↑ Miller, G. Tyler, Jr. (2003). Environmental Science: Working With the Earth (چاپ 9th). Pacific Grove, California: Brooks/Cole. د کتاب پاڼې G5. د کتاب نړيواله کره شمېره 0-534-42039-7. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  4. ↑ Schlosberg, David (2002). Light, Andrew; De-Shalit, Avner (سمونګران). Moral and Political Reasoning in Environmental Practice. The Justice of Environmental Justice. Cambridge, Massachusetts: The MIT Press. د کتاب پاڼې 79. د کتاب نړيواله کره شمېره 0262621649. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  5. ↑ "Environmental Justice". U.S. EPA. 3 November 2014. د لاسرسي‌نېټه ۰۹ اگسټ ۲۰۲۰. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  6. ↑ Environmental Inequality by Julie Gobert https://www.encyclopedie-environnement.org/en/society/environmental-inequalities/
  7. ↑ Martinez-Alier, Joan (2014). "Between activism and science: grassroots concepts for sustainability coined by Environmental Justice Organizations" (PDF). Journal of Political Ecology. 21: 19–60. doi:10.2458/v21i1.21124. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  8. ↑ Perez, Alejandro Colsa (2015). "Evolution of the environmental justice movement: activism, formalization and differentiation". Environmental Research Letters. 10 (10): 105002. Bibcode:2015ERL....10j5002C. doi:10.1088/1748-9326/10/10/105002. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  9. ↑ کينډۍ:Cite report
  10. ↑ Cole, Luke and Sheila R. Foster. (2001) From the Ground Up: Environmental Racism and the Rise of the Environmental Justice Movement. New York University Press.
  11. ↑ (په December 7, 2016 باندې). Environmentalism Was Once a Social-Justice Movement. The Atlantic.
  12. ↑ Morrison, Denton (September 1986). "Environmentalism and elitism: a conceptual and empirical analysis". Environmental Management. New York. 10 (5): 581–589. Bibcode:1986EnMan..10..581M. doi:10.1007/BF01866762. S2CID 153561660. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  13. ↑ Adeola, Francis (2001). "Environmental Injustice and Human Rights Abuse: The States, MNCs, and Repression of Minority Groups in the World System". Human Ecology Review. 8 (1): 39–59. JSTOR 24707236 – عبر JSTOR. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  14. ↑ Bullard, Robert D (2001). "Environmental Justice in the 21st Century: Race Still Matters". Phylon. 49 (3–4): 151–171. doi:10.2307/3132626. JSTOR 3132626. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  15. ↑ Bullard, Robert (2003). "Environmental justice for all" (PDF). Crisis. 110: 24. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  16. ↑ "UNEP - Principle 10 and the Bali Guideline". April 26, 2018. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  17. ↑ We, the People of Color (1991). "Principles of Environmental Justice" (PDF). EJ Net. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  18. ↑ Busscher, Nienke; Parra, Constanza; Vanclay, Frank (2020). "Environmental justice implications of land grabbing for industrial agriculture and forestry in Argentina". Journal of Environmental Planning and Management. 63 (3): 500–522. doi:10.1080/09640568.2019.1595546. S2CID 159153413 – عبر Taylor and Francis Online. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  19. ↑ Martinez-Alier, Joan; Anguelovski, Isabelle; Bond, Patrick; Del Bene, Daniela; Demaria, Federico; Gerber, Julien-Francois (2014). "Between activism and science: grassroots concepts for sustainability coined by Environmental Justice Organizations" (PDF). Journal of Political Ecology. 21: 19–60. doi:10.2458/v21i1.21124. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  20. ↑ Boyle, Alan (October 11, 2012). "Human Rights and the Environment: Where Next?". European Journal of International Law. 23:3 (3): 613–642. doi:10.1093/ejil/chs054 – عبر Oxford Academic. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  21. ↑ Lua error in Module:Lang at line 48: attempt to index field 'lang_name' (a nil value).
  22. ↑ "Our ancestors' dystopia now: indigenous conservation and the Anthropocene" (PDF), The Routledge Companion to the Environmental Humanities, Abingdon, Oxon: Routledge, د کتاب پاڼي 222–231, 2017-01-06, د لاسرسي‌نېټه ۰۹ ډيسمبر ۲۰۲۱ منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  23. ↑ Adeola, Francis (2001). "Environmental Injustice and Human Rights Abuse: The States, MNCs, and Repression of Minority Groups in the World System". Human Ecology Review. 8 (1): 39–59. JSTOR 24707236 – عبر JSTOR. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  24. ↑ Downey, Liam (November 20, 2010). "Natural Resource Extraction, Armed Violence, and Environmental Degradation". Organization and Environment. 23 (4): 417–445. doi:10.1177/1086026610385903. PMC 3169238. PMID 21909231. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  25. ↑ Lerner, Steve (2005). Diamond: A Struggle for Environmental Justice in Louisiana's Chemical Corridor. Cambridge, MA: The MIT Press. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  26. ↑ Colquette, Kelly Michelle; Robertson, Elizabeth A Henry (1991). "Environmental Racism: The Causes, Consequences, and Commendations". Tulane Environmental Law Journal. 5 (1): 153–207. JSTOR 43291103 – عبر JSTOR. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  27. ↑ Skelton, Renee; Miller, Vernice (March 17, 2016). "The Environmental Justice Movement". National Resource Defense Council. د لاسرسي‌نېټه April 23, 2011. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  28. ↑ Lua error in Module:Lang at line 48: attempt to index field 'lang_name' (a nil value).
  29. ↑ Lua error in Module:Lang at line 48: attempt to index field 'lang_name' (a nil value).
  30. ↑ Lua error in Module:Lang at line 48: attempt to index field 'lang_name' (a nil value).
  31. ↑ Downey, Liam (May 2005). "Assessing Environmental Inequality: How the Conclusions We Draw Vary According to the Definitions We Employ". Sociological Spectrum. 25 (3): 349–369. doi:10.1080/027321790518870. PMC 3162366. PMID 21874079. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  32. ↑ "The transboundary shipments of hazardous wastes", International Trade in Hazardous Wastes, Routledge, 1998-04-23, doi:10.4324/9780203476901.ch4, د کتاب نړيواله کره شمېره 9780419218906 منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  33. ↑ Pellow, David Naguib. 2007. Resisting Global Toxics. The MIT Press: Cambridge, Massachusetts.
  34. ↑ Park, Rozelia S. (1997–1998). "An Examination of International Environmental Racism through the Lens of Transboundary Movement of Hazardous Waste". Indiana Journal of Global Legal Studies. Indiana, IL. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  35. ↑ Clapp, Jennifer. "Distance of Waste: Overconsumption in a Global Economy" (PDF). د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر ۰۵ جون ۲۰۱۱ باندې. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  36. ↑ Adeola, Francis (2001). "Environmental Injustice and Human Rights Abuse: The States, MNCs, and Repression of Minority Groups in the World System". Human Ecology Review. 8 (1): 39–59. JSTOR 24707236 – عبر JSTOR. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=چاپېریالي_عدالت&oldid=279875" نه اخيستل شوی