مذهبي جګړه

مذهبي جګړه یا د دین جګړه، چې کله ناکله د مقدسې جګړې په نوم هم یادیږي هغه جګړه ده چې په اصل کې د مذهب د توپیر له امله رامنځته کېږي. په اوسنۍ دوره کې پرله پسې بحثونه کېږي چې په یوه جګړه کې تر کوم کچې مذهبي، اقتصادي، قومي او د جګړې نور اړخونه واکمن دی. هغه درجې چې یوه جګړه مذهبي وګڼل شي په ډېرو بنستیزو پوښتنو پورې اړه لري، لکه د مذهب تعریف د مذهبي جګړې تعریف (د تاوتریخوالی په اړه مذهبي دودونه لکه 'مقدس جنګ' په پام کې نیول). د دې پوښتنو ځوابونه په پراخه کچه په دې پایلې اغېزه کوي ،چې تر کوم کچه د جګړو د نورو ډولونو په څېر مذهبي جګړې څومره واکمنې دي.

د جیفري برټن رسل په څېر د پوهانو په وینا، تاوتریخوالي ممکن په مذهب کې ریښې ونه لري او پرځای یې کېدای شي، چې د سیکولري ځواک د ساتلو لپاره وي او یا هم قومي، ټولنیز، سیاسي او اقتصادي لاملونو ولري. نور پوهانو بیا داسې استدلال کوي، چې تش په نامه «مذهبي جګړې» تر ډېره حده د «لوېدېځ دوه اړخیزه» او د تېرو څو پېړیو عصري اختراع ده. همدارنګه استدلال کوي چې ټولې هغه جګړې چې  مذهبي بڼه لري زیاتره سیکولري (اقتصادي یا سیاسي) لاملونه لري. په ځینو شخړو کې لکه د اسراییلو او فلسطین جګړه، د سوریې کورنۍ جګړه او په افغانستان او عراق کې د جګړو په شمول مذهبي عناصر په ښکاره توګه شتون لري، خو په بېلابېلو ډولونو د بنسټپالنې یا مذهبي افراطیت په توګه تشریح شوي. په هر حال د دې قضیو په اړه څیړنې ډېری وختونه دې نتیجې ته رسیدلي، چې توکمیز یا قومي دښمنۍ د ډېری جګړو لامل دې.

د جګړو د دایرت المعارف پر بنسټ د ټولو ۱،۷۶۳ پېژندل شوو او ثبت شوو تاریخي جګړو نه ۱۲۱یا ۶.۸۷ سلنې یې مذهبي لاملونه درلود. د میتیو وایټ چې د وحشتناکو شیانو لوی کتاب دې د نړۍ د ۱۰۰ ترټولو سترو ظلمونو نه د ۱۱ اصلي لامل  مذهب په ګوته کوي.

په مذهبي عقایدو کې د مقدسې جګړې مفهوم

عیسویت 

د تاریخ پوه اډوارډ پیټرز په وینا له ۱۱ پېړۍ نه دمخه عیسویانو د مقدسې جګړ ې (bellum sacrum) مفهوم نه پېژنده، نو جګړه پخپله د توقیف او روحاني عمل په توګه ګڼل کیده. د ۹ او ۱۰ پېړیو په اوږدو کې ډېری یرغلونه وشول چې ځینو سیمو د خپل ځان د دفاع لپاره پوځونه جوړ کړل او دا ورو ورو په ۱۱ پېړۍ کې د صلیبی جګړو د «مقدس جګړې» مفهوم او نورو اصطلاحاتو لکه «د خدای دښمنان» د رامنځته کېدو لامل شول.

د صلیبی جګړو په لړ کې ځینې صلیبیان چې د خدای په نوم جنګیدل د سرتېرو یا د مسیحي اتلانو په نوم پېژندل کېدل. صلیبی جګړې د مسلمانانو د فتوحاتو په وړاندې د مبارزې لړۍ وه، چې د ۱۱ پېړۍ له وروستیو نه تر ۱۳ پېړۍ پورې دوام درلود. په اصل کې د صلیبیانو موخه له مسلمانانو نه د بیت المقدس او سپېڅلې خاورې بېرته نیول و او له ځپل شوي عیسوي بیزانسي امپراتورۍ نه ملاتړ و، چې په کوچنۍ اسیا او په ځانګړې توګه اروپا کې د مسلمان سلجوقیانو پر وړاندې مبارزه روانه کړې وه تر څو یادو سیمو کې مسلمانان پراختیا و نه مومي، خو وروسته صلیبی جګړې د نورو موخو یا د مذهبي دلایلو لپاره پیل شوې لکه د البیژن صلیبي جګړې، شمالي صلیبي جګړې یا د سیاسي تاوتریخوالو له امله لکه د اراګونیز صلیبي جګړې.

مسلمانانو

د مسلمانانو فتوحات په بې ساري توګه نظامي پراختیا وه، چې د محمد (ص) په ژوند کې پیل شوې او په اروپا کې د عثماني جګړو پورې پېړۍ پېړۍ دوام درلود. تر دیارلسمې پیړۍ پورې د مسلمانانو فتوحات د یوې لږې یا ډېرې همغږې امپراتورۍ پورې اړه درلوده، خو د مغولو له يرغلونو نه وروسته په ختيځ کې د مغولو امپراتورۍ او په لوېديځ کې د عثماني امپراتورۍ تر وروستي سقوط پورې چې د عصري دور پيل و پراخوالى په ټولو محاذونو کې د بلې نيمې پېړۍ لپاره دوام وکړ.

د مسلمانانو تر منځ ځینې کورنۍ جګړې دورې هم وې، چې د فتنې په اصطلاح پېژندل شوي او ډېری یې د اسلام په لومړیو دورو له ۷مې پېړۍ نه تر ۱۱ پېړۍ پورې دوام درلود، چې دا د خلافت له ړنګېدو او وروسته د بېلابېلو اسلامي امپراتورۍ له راټوکېدو نه مخکې و.

د پوځي جهاد لومړنۍ بڼه له مکې نه مدینې ته د محمد (ص)او د هغه د پیروانو د یوې کوچنۍ ډلې له هجرت او د ښار د یو شمېر اوسیدونکو اسلام ته له منلو وروسته رامنځته شوه.  

عصري دوره

د اسراییل او فلسطین شخړه 

د اسراییل-فلسطین شخړه په ابتدايي توګه د دوو ګوندونو ترمنځ د توکمیز شخړې په توګه لیدل کیدی شي، په کوم کې چې یو اړخ اکثرا د یو واحد توکمیز-مذهبي ګروپ په توګه انځور شوی چې یوازې د یهودي اکثریت نه جوړ دی او غیر یهودي اقلیت له پامه غورځوي.

په ۱۹۴۷زکال کې د فلسطین واک د وېشلو لپاره د ملګرو ملتونو پریکړه د اسراییلو او اردن د دولتونو د رامنځته کېدو لامل شوه، چې لوېدیځه غاړه یې د خپل برخه ضمیمه کړه او په دې ډول دا سیمه له هغه وخت راهیسې د شخړو سره مخ ده. په ۱۹۴۸ زکال کې د فلسطینیانو اخراج چې د نکبا (عربي: النكبة‎) په نوم هم یادیږي، هغه وخت رامنځ ته شو کله چې د ۱۹۴۸ زکال د عرب – اسرائیلو د جګړې او مخکینۍ کورنۍ جګړې په ترڅ کې د اټکل له مخې له ۷۱۱۰۰۰ نه تر ۷۲۶۰۰۰ فلسطینیان له خپلو کورونو نه وتښتیدل. که څه هم د کره شمېره په اړه اختلاف شتون لري، خو د فلسطیني کډوالو او د دوی د بېځایه شوو ماشومانو شمېر چې د UNRWA سره ثبت شوي له ۴.۳ میلیون نه ډېر دي او لاملونه یې هم د فلسطینیانو او اسراییلو ترمنځ د بنسټیزو اختلافونو موضوع ده. یهودان او فلسطینیان دواړه په دې خاوره قومي او تاریخي دعوې لري او یهودیان هم مذهبي دعوې لري. 

د پاکستان او هند شخړه 

ال انډیا مسلم لیګ (AIML) په ۱۹۰۶ز کال کې په ډاکا کې د مسلمانانو له خوا رامنځته شو، چې د هندو اکثریت هندي ملي کانګرس باندې شکمن وو. دوی شکايت کاوه چې مسلمان غړي د هندو غړو په څېر برابر حقوق نه لري او په دې ډول په لومړي ځل چا چې د جلا دولت غوښتنه وکړه لیکوال او فیلسوف علامه اقبال و، چې د مسلم لیګ ۱۹۳۰ز کال کنوانسیون ته یې په خپله صدارتي وینا کې وویل چې د هندوانو تر واکمنۍ لاندې برصغیر کې د مسلمانانو لپاره یو جلا ملت اړین دی.  

په ۱۹۴۷ز کال کې د برتانوي راج له منځه تللو وروسته برتانوي هند په دوو نوو خپلواکو هېوادونو هند او پاکستان ووېشل شو. د ۱۹۴۷ او ۱۹۴۸ز کلونو تر منځ د هند او پاکستان د جګړې په پایله کې تر ۱۲.۵ میلیونو پورې خلک بې ځایه شوو او د اټکل له مخې له څو سوه زرو نه تر یو میلیون پورې خلکو خپل ژوند له لاسه ورکړ. په دې ډول هند د یو سیکولر هندو اکثریت هېواد په توګه او پاکستان د یو اسلامي جمهوریت په توګه د اکثریت مسلمان نفوس په توګه رامنځته شو.