عراقي پاڅون (۲۰۱۱ – ۲۰۱۳ زکال)

عراقي پاڅون د سرکښیو هغې ټولګې ته ویل کېږي چې د ۲۰۱۱ زکال په وروستیو کې په عراق کې د بهرنیو ځواکونو د جګړې له پای او له عراق څخه د امریکايي ځواکونو په وتلو سره رامنځته شوه؛ له امله یې له مرکزي دولت سره له تاوتریخوالي ډکې نښتې ترسره او همدارنګه په ټیټه کچه کې د عراق د مذهبي ډلو ترمنځ پریمانه ستونزې را پیدا شوې.

دغه کړکېچ په ۲۰۰۳ زکال کې په عراق باندې د متحده ایالاتو په مشرۍ د ائتلافي ځواکونو د برید مستقیم دوام و. سني ملیشه وسله والو خپلو بریدونو ته زور ورکړ او تر ډېره یې د دغه هېواد شیعه مذهبي په نښه کول څو د خلکو باور د دغه هېواد په شیعه حکومت راکم کړي چې ګویا نشي کولای له ائتلافي ځواکونو پرته خلک خوندي وساتي. په عراق کې دننه وسله والې ډلې د سوریې د کورنۍ جګړې له امله لا پیاوړې شوې ځکه چې د هغه هېواد وسله والو ډلو هم ورسره په ۲۰۱۴ زکال کې لاس یو کړ. د دغه هېواد ګڼ شمېر وسله والي سني ډلې د سوریې د دولت پر وړاندې ودرېدې، خو شیعه ډلو بیا د هغو په ملاتړ حرکت وکړ چې له امله یې دواړو خواوو ته اړوند ګڼ شمېر کسان په سوریه کې د جګړې په موخه د یاد هېواد له پولو څخه تېر شول.

په ۲۰۱۴ زکال کې دغه کړکېچ د سلفي جهادي ملیشه ډلې یا داعش له خوا د موصل ښار او همدارنګه د شمالي عراق د یو شمېر برخو له نیولو وروسته لا زور واخیست؛ دغه په رسمیت نه پېژندل شوی دولت د سني مسلمانانو له قطبي وهابي دوکتورینو پیروي کوي. د داعش ډلې د ۲۰۱۴ زکال په لومړیو کې د عراق په لویدیځو برخو باندې د برید او ورپسې د موصل د نیولو او سنجار د عام وژنې وروسته نړیوال شهرت وموند ځکه چې ویې کولای شول له دغو برخو څخه عراقي دولتي ځواکونه په ډېر بریالیتوب سره وشړي؛ دوی د عراق کړکېچ د سوریې په کورنۍ جګړه کې ادغام کړ او هغه یې په یوه خونړۍ جګړه واړوه.

مخینه

د عراق جګړه یوه اوږد مهاله وسله واله جګړه وه چې په ۲۰۰۳ زکال کې په عراق باندې د امریکا په برید سره پیل او له امله یې د صدام حسین حکومت راوپرځول شو. ورته مهال جګړه راتلونکو لسیزو ته وغځېده، ځکه چې د اشغالګرو ځواکونو او د هغوی په مرسته د رامنځته شوي دولت پر وړاندې پاڅون وشو. متحده ایالاتو په رسمي ډول په ۲۰۱۱ زکال کې له عراق څخه خپل سرتېري وویستل، خو له دې وروسته هم په بېلابېلو ډولونو سره داخلي وسله والو نښتو شتون درلود.

دغه جګړه په ۲۰۰۳ زکال کې د متحده ایالاتو، بریتانیا او نورو ائتلافي ځواکونو په مرسته د جګړې له اعلان پرته د «شاک او هیبت» د غافل کوونکو عملیاتو پر مټ پیل شوه. عراقي ځواکونه په چټکۍ سره وپاشل شول، ځکه چې امریکايي ځواکونو د هېواد په ټولو برخو کې عملیات پیل کړي و. دغه برید د بعثي دولت د پاشل کېدو لامل وګرځېد. صدام ونیول شو او درې کاله وروسته د پوځي محاکمې له خوا اعدام کړای شو. ورته مهال د صدام د حکومت له سقوط وروسته د قدرت تشه، د اشغال ناسم مدیریت او همدارنګه د بېلابېلو ملیشه ډلو سیاستونه د متحده ایالاتو او ائتلافي ځواکونو پر وړاندې د پاڅون او د سني او شیعه مذهبي ډلو ترمنځ د تاوتریخوالي لامل وګرځېدل. دغې چارې ته متحده ایالاتو په ۲۰۰۷ زکال کې د ځواکونو په زیاتولو سره ځواب ورکړ. د ګڼ شمېر امریکايي ځواکونو حضور او له سني ملیشه ډلو سره د اشغالګرو ځواکونو ترسره کړو معاملاتو د تاوتریخوالو کچه راکمه کړه. متحده ایالاتو د ۲۰۰۷ – ۲۰۰۸ زکال په ژمي کې د خپلو سرتېرو په ویستلو پیل وکړ. د بارک اوباما د ولسمشرۍ پر مهال د ځواکونو د ویستو بهیر چټکیتا ومونده. همدا و چې متحده ایالاتو تر ۲۰۱۱ زکال پورې خپل ټول جنګي ځواکونه له عراق څخه وویستل.

د عراق د جګړې لپاره د بوش د ادارې اصلي پلمه دا وه چې عراق د ټولیزې وژنې وسلې (اټومي وسلې) لري او د صدام دولت د متحده ایالاتو او د هغو د متحدینو لپاره جدي ګواښ دی. دغه مهال یو شمېر امریکايي چارواکو صدام د القاعدې ډلې په ملاتړ او د هغو غړو ته په پناه ورکولو تورن کړ، په داسې حال کې چې یو شمېر نورو بیا د صدام ځپونکې دیکتاتورۍ او د عراق خلکو ته د دیموکراسۍ رسولو ته اشاره کوله. ورته مهال له برید وروسته د ټولیزې وژنې د وسلو اړوند ادعاوې په بشپړه توګه ناسمې اثبات شوې. له همدې امله دغه ناسم اطلاعات په متحده ایالاتو کې دننه او همدارنګه په نړیواله صحنه کې له جدي نیوکو سره مخ شول.

له جګړې وروسته عراق په سمبولیکه بڼه په ۲۰۰۵ زکال کې څو ګوندي ټاکنې ترسره کړې او راتلونکی کال نوري المالکي د دغه هېواد لومړی وزیر وټاکل شو. د مالکي دولت داسې سیاستونه پلي کړل چې په پراخه کچه د دغه هېواد د سني وګړو د پردي کېدو لامل بلل کېږي او له امله یې مذهبي تاوتریخوالو زور واخیست. په ۲۰۱۴ زکال کې داعش د عراق په شمال کې خپل پوځي عملیات پیل او د ټولې نړۍ لپاره یې د یو اسلامي خلافت د جوړولو اعلان وکړ چې له همدې امله متحده ایالاتو او د هغو متحدینو یې پر وړاندې پوځي غبرګون وښود. د عراق جګړه د سلګونو زرو ملکي او پوځي تلفاتو لامل وګرځېده. ډیری دغه تلفات له ۲۰۰۴ زکال څخه تر ۲۰۰۷ زکال پورې د کورنیو جګړو او پاڅونونو له امله رامنځته شول.

مهالیزه توضېح

۲۰۱۱ زکال

د وړاندې څخه د جوړ شوي پلان له مخې د متحده ایالاتو وروستي جنګي سرتېري په ۲۰۱۱ زکال کې له عراق څخه ووتل او د عراق امنیتي واګې د عراق وسله والو ځواکونو ته وسپارل شوې. د ډسمبر په ۱۵مه په عراق کې د بهرنیو ځواکونو د ماموریت د پای ته رسېدو مراسم په بغداد کې ترسره او په رسمي ډول یې په دغه هېواد کې د متحده ایالاتو ماموریت ته پای ټکی کېښود. د متحده ایالاتو وروستي ۵۰۰ سرتېري د ۲۰۱۱ زکال د ډسمبر د ۱۸مې نېټې سهار وختي له تیارې څخه په ګټنې په پټ حالت کې له عراق څخه ووتل او دلته یې خپل نږدې ۹ کلن ماموریت پای ته ورساوه. د ۲۰۱۱ زکال د ډسمبر په ۲۲مه نېټه په بغداد کې د یو لړ بمي چاودنو له امله لږ تر لږه ۷۲ ملکي وګړي مړه او ۱۷۰ تنه نور ټپیان شول، په داسې حال کې چې همدغه ورځ ۹ تنه نور په بعقوبه، موصل او کرکوک کې د یو لړ نورو چادونو له امله مړه شول.

۲۰۱۲ زکال

په بغداد او ناصریه کې د یو لړ بمي چاودنو له امله ۷۳ تنه مړه او ۱۴۹ نور ټپیان شول. د عراق په سویلي ښار کې نورو چاودنو چې تر ډېره په کې شیعه مسلمانان په نښه شول؛ شاوخوا ۴۴ تنه په کې مړه او ۸۰ نور ټپیان شول. دا د ۲۰۰۳ زکال د نومبر میاشتې په ۲۸مه نېټه په ناصریه کې په ایټالوي پوځیانو باندې له ځانمرګي برید وروسته چې له امله یې د ۱۹ ایټالویانو په ګډون ۲۸ کسان ووژل شول؛ تر ټولو لوی برید و. د عراق او شام لپاره اسلامي دولت (داعش) د دغه برید مسئولیت پر غاړه واخیست.

د سني مسلمانانو پاڅونونه (۲۰۱۲ زکال)

د آرامښت له یوې دورې وروسته د عراق دننه بیاځلي سیاسي ترینګلتیاوې د نوو پاڅونونو لامل وګرځېدې چې دغه ځل تر ډېره د دغه هېواد سني مسلمانانو ته اړوند وو. د دغو تحولاتو اصلي لامل د ولسمشر د مرستیال طارق الهاشمي او لومړي وزیر نوري المالکي ترمنځ له کړکېچ څخه سرچینه اخیسته، خو ورته مهال د کردستان له کورواکه سیمو سره د دولت د اړیکو ترینګلتیا هم پرې ور زیاته شوه. د ۲۰۱۲ زکال د ډسمبر په ۲۳مه نېټه په زرګونو تنو عراقیانو د مالکي پر ضد لاریونونه وکړل او د الهاشمي په ګډون یې د نورو بانفوذو سني سیاستوالو پر وړاندې د هغه د چارو اړوند غبرګون وښود.

۲۰۱۳ زکال

د جنوري میاشتې په ۴مه نېټه په مصعب کې له چاودېدونکو توکو څخه د ډک موټر په چاودنه کې له کربلا څخه د راستنېدونکو شیعه زیارت کوونکو کاروان په نښه شو چې له امله یې ۲۸ تنه مړه او ۶۰ نور ټپیان شول. د جنوري میاشتې په نیمايي کې دوره ورځې وروسته له هغه چې د مالیې وزیر رفیع العیساوي په همدغه ښار کې د وژنې له یوې هڅې ژوندی راووت په فلوجه کې یو ځانمرګي برید کوونکي د پارلمان مخکښ سني غړی او شپږ نور کسان ووژل.

عواقب

د ۲۰۱۴ زکال له جنوري میاشتې وروسته اسلامي دولت د موجودیت اعلان وکړ، دغه دولت د سوریې په جګړه کې اصلي ښکېل لوبغاړی و او د هغو کورنۍ جګړه یې په یوه سیمه ییزه جګړه واړوله چې له سوریې او ایران سربېره یې د متحده ایالاتو په مشرۍ د لویدیځو او عربو هېوادونو پوځونه هم په جګړه کې ښکېل کړل.