د هخامنشیانو سترواکي سرچينه کتل

{{هراړخيز مالوماتبکس}}{{مالوماتبکس پخوانی هیواد
|native_name امپراتوری پارس<br>''Emperâturi-ye Pars'' 
|conventional_long_name =  د هخامنشیانو ټولواکمني|common_name = Persian Empire
|لویه وچه = اوراسیا
|سیمه = Near east
|هیواد = ایران
|موده = لرغونی 
|حالت = ټولواکمني
|status_text = <!---A free text to describe status the top of the infobox. Use sparingly.--->
|empire = <!---The empire or country to which the entity was in a state of dependency--->
|government_type = Monarchy
|today                  = {{Collapsible list |titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=Countries today|
{{افغانستان}}|{{ارمنستان}}|{{آزربایجان}}|{{بحرین}}<ref name="Mojtahed-Zadeh">''Security and Territoriality in the Persian Gulf: A Maritime Political Geography'' by Pirouz Mojtahed-Zadeh, page 119</ref>|{{flag|بلغاریا}}|{{flag|چین}}|{{flag|مصر}}|{{flag|جيورجيا}}|{{flag|یونان}}|{{هند}}|{{ایران}}|{{flag|عراق}}|{{flag|اسرایل}}|{{flag|اردن}}|{{flag|قراقستان}}|{{flag|کویټ}}|{{flag| قرغزستان}}|{{flag|لبنان}}|{{flag|لېبیا}}|{{flag|مقدونیه}}|{{پاکستان}}|{{flag|فلسطین}}|{{flag|رومانیا}}|{{flag|روسیه}}|{{flag| سعودي عربستان}}|{{flag|سوډان}}|{{flag|سوریه}}|{{flag| تاجکستان}}|{{flag|ترکیه}}|{{تورکمنستان}}|{{flag|ازبکستان}}|
}}

<!--- Rise and fall, events, years and dates --->
<!-- only fill in the start/end event entry if a specific article exists. Don't just say "abolition" or "declaration"-->
|year_start = 550 مخزېږدیز (Cyrus the Great overthrew Astages of Media)
|year_end = 336 مخزېږدیز (Alexander the Great conquers Persia)
|life_span =  ۵۵۰ مخزېدیز–۳۳۶ مخزېږدیز
|year_exile_start = <!--- Year of start of exile (if dealing with exiled government - status="Exile") --->
|year_exile_end = <!--- Year of end of exile (leave blank if still in exile) --->
|
|event_start = <!--- Default: "Established" --->
|date_start = <!--- Optional: Date of establishment, enter dates in this format 1 January 1801--->
|event_end = Conquered during [[Wars of Alexander the Great]]
|date_end = <!--- Optional: Date of disestablishment --->
|
|event1 = Construction starts at [[Persepolis]]
|date_event1 = 515 BCE
|event2 = Conquest of [[Ancient Egypt|Egypt]] by [[Cambyses II of Persia|Cambyses II]]
|date_event2 = 525 BCE
|event3 = [[Greco-Persian Wars]]
|date_event3 = 498–448 BCE
|event4 =
|date_event4 =
|event5 = Reconquest of Egypt by [[Artaxerxes III]]
|date_event5 = 343 BCE
|event6 = Defeat of the Achaemenid Empire by [[Alexander the Great]]
|date_event6 = 334 BCE–330 BCE
|
|event_pre = <!--- Optional: A crucial event that took place before before "event_start"--->
|date_pre =
|event_post = [[Darius III]] is killed by [[Bessus]]
|date_post = 330 BCE
|
|p1 =د ماد واکمني 
|flag_p1 = Median Empire.svg
|p2 = Neo-Babylonian Empire
|flag_p2 = Neo babylonia empire 540 bc-2.png
|p3 =لیدیه 
|flag_p3 = Map Anatolia ancient regions-en.svg
|p4 = Twenty-sixth dynasty of Egypt
|flag_p4 = Ancient Egypt map-en.svg
|s1 = Macedonian Empire
|flag_s1 = Vergiasun.svg
|s2 =
|flag_s2 =
|image_flag =Standard of Cyrus the Great (White).svg
|flag = کوروش ۲
|flag_type =د ستر کورش رپی
|
|image_coat = <!--- Default: Coat of arms of {{{Common name}}}.svg --->
|symbol = <!--- Link target under symbol image. Default: Coat of arms of {{{Common name}}} --->
|symbol_type = <!--- Displayed text for link under symbol. Default "Coat of arms" --->
|
|image_map = Map of the Achaemenid Empire.jpg
|image_map_caption =د هخمانشیانو ټولوکامني ۵۰۰ کاله مخکې له زېږدیزه د [[داریوش ۱]] د واکمني پر محال ډیر پرمختگ وکړ.
|
|image_map2 = <!-- If second map is needed - does not appear by default -->
|image_map2_caption =
|
|capital = [[پاسارگاد]], [[هگمتانه]], [[د جمشید پلاز]], [[شوش]], [[بابل]]
|capital_exile = <!-- If status="Exile" -->
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|
|national_motto =
|national_anthem =
|common_languages = [[لرغونې پاړسي]] <br>[[شاهي ارمني]]<ref>Josef Wiesehöfer, ''Ancient Persia'', (I.B. Tauris Ltd, 2007), 119.</ref><br>[[ایلامي]]<br>[[اکدي ژبه|اکدي]]<ref>{{cite book|title=Traduction: encyclopédie internationale de la recherche sur la traduction|author=Harald Kittel, Juliane House, Brigitte Schultze|publisher=Walter de Gruyter|year=2007|pages=1194–5|url=http://books.google.com/?id=oD0dBqGDNscC&pg=PA1194&dq=Old+Persian+official+language+of+achaemenid+empire#v=onepage&q=Old%20Persian%20official%20language%20of%20achaemenid%20empire&f=false|isbn=9783110171457}}</ref>  
|religion = [[زرتشتيت]]
|currency = [[داریک]] او [[سیگلوی]]
|
|<!--- Titles and names of the first and last leaders and their deputies --->
|leader1 = [[کوروش ۲]]
|leader2 = [[داریوش ۱|دیریوش ۳]]
|year_leader1 = ۵۵۹–۵۲۹ BCE (first)
|year_leader2 = ۳۳۶–۳۳۰ BCE (last)
|title_leader = [[شاهنشاه]]
|<!--- Area and population of a given year --->
|stat_year1 = <!--- year of the statistic, specify either area, population or both --->
|stat_area1 = <!--- area in square kílometres (w/o commas or spaces), area in square miles is calculated --->
|stat_pop1 = <!--- population (w/o commas or spaces), population density is calculated if area is also given --->
|footnotes = <!--- Accepts wikilinks --->
}}
هخامنشي سترواکي چې د لومړۍ پارسي سترواکۍ په نوم هم پېژندل کېږي د اوسني [[افغانستان]] لرغونې سترواکي وه چي مرکز يې په لويديځه اسيا کې و او بنسټ يې له زېږد مخکې په ۵۵۰ کي لوی کوروش اېښی و. دا سترواکي د خشايار لومړي د واکمنۍ پر مهال خپلې بشپړې پراختيا ته ورسېده او د مرکزي او شمالي لرغوني يونان ډېري برخې یېونيولې. د خپلې ځمکې د ډېرې پراختيا پر مهال، هخامنشي سترواکي په لويديځ کې له بالکان او ختيځې اروپا او همدرانګه د سیند تردرې پورې غځېدلې وه. دا سترواکي په تېر تاريخ کې له هرې بلې سترواکۍ پراخه او په پنځه اعشاريه پنځه ميليونه کيلو متر مربع (دوه اعشاريه يو ميلیون مربع ميله) ځمکه خپره وه.<ref name="GCS">{{cite book|last=Sampson|first=Gareth C.|title=The Defeat of Rome: Crassus, Carrhae and the Invasion of the East|year=2008|publisher=[[Pen and Sword Books|Pen & Sword Books Limited]]|isbn=978-1-84415-676-4|page=33|quote=Cyrus the Great, founder of the First Persian Empire (c. 550–330 BC).}}</ref>

د سترواکۍ پيل له زېږد مخکې په اوومه پېړۍ کې هغه مهال شوی و، کله چې پارسيان د لرغوني افغانستان د سيمي په سويل لويديځه برخه کې مېشت شول. په دوي کي کوروش د ماد سترواکۍ ته ماته ورکړه کوم چي تردوی مخکي یې دلته واک درلود. ليديا او نوي بابلي سترواکۍ يې هم ماتې کړې او له هغه وروسته يې په رسمي ډول د هخامنشي سترواکۍ بنسټ کېښود.<ref name="book">{{cite book|last1=Sacks|first1=David|url=https://books.google.com/books?id=gsGmuQAACAAJ|title=Encyclopedia of the Ancient Greek World|last2=Murray|first2=Oswyn|last3=Brody|first3=Lisa|publisher=Infobase Publishing|year=2005|isbn=978-0-8160-5722-1|page=256}}</ref>

هخامنشي سترواکي د يوې متمدنې او سياسي ادارې د بريالۍ نمونې په جوړولو سره شهرت لري، دا چاره يې د واليانو په کارولو، کلتوري تګلارو، د سړکونو او ډاګ خونو( پوسته خانو)د نظام په څېر زېربناوو په ودانولو، په خپلو ټولو سيمو کې د يوې رسمي ژبې کارولو او د يوه ستر مسلکي پوځ په ګډون ملکي چوپړتياوو ته د ودې ورکولو په مټ تر سره کړه. له دې سترواکۍ وروسته نورو سترواکيو هم د دوی له برياليتوبونو نه الهام واخيست. <ref name="schmitt2">{{cite encyclopedia|url=http://www.iranicaonline.org/articles/achaemenid-dynasty|title=Achaemenid Dynasty|last=Schmitt|first=Rüdiger|date=21 July 2011|access-date=4 March 2019|encyclopedia=[[Encyclopædia Iranica]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20110429155501/http://www.iranicaonline.org/articles/achaemenid-dynasty|archive-date=29 April 2011|url-status=dead}}</ref>

ستر سکندر چې د ستر کوروش يو له ستايونکو نه دی، له زېږد مخکي په ۳۳۰ کال د هخامنشي سترواکۍ ډېرې سيمې ونيولې. د سکندر له مرګ سره سم، د سترواکۍ ډېرې پخوانۍ سيمې بطليموسي او سلوکي پاچهيو لاندې کړې. د مرکزي لوړو پارسي سيمو لرغوني افغان مشرانو له زېږد مخکې په دويمه پېړۍ کې د اشکاني سترواکۍ تر مشرې لاندي بيا واک په لاس کي واخيست. <ref name="Ulrich">{{cite book|author=Ulrich Wilcken|title=Alexander the Great|url=https://archive.org/details/alexandergreat00wilc|url-access=registration|year=1967|publisher=W.W. Norton & Company|isbn=978-0-393-00381-9|page=[https://archive.org/details/alexandergreat00wilc/page/146 146]}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Taagepera|first=Rein|author-link=Rein Taagepera|date=1979|title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D|journal=Social Science History|volume=3|issue=3/4|page=123|doi=10.2307/1170959|jstor=1170959|quote=A superimposition of the maps of Achaemenid and Alexander's empires shows a 90% match, except that Alexander's realm never reached the peak size of the Achaemenid realm.}}</ref><ref name="book2">{{cite book|last1=Sacks|first1=David|url=https://books.google.com/books?id=gsGmuQAACAAJ|title=Encyclopedia of the Ancient Greek World|last2=Murray|first2=Oswyn|last3=Brody|first3=Lisa|publisher=Infobase Publishing|year=2005|isbn=978-0-8160-5722-1|page=256}}</ref>

== نوم ==
د هخامنشي ټکي معنا ده«د هخامنشيانو کورنۍ یا هخامنشيان) دا نوم يو داسې ترکيب دی چې «د ملګري دماغ لرل» په معنا ژباړل کېدای شي. هخامنش په خپله د لرغوني [[افغانستان]] (اوسني ایران) په سويل لويديځ کې په اوومه پېړۍ کې د انشان سيمې يو کوچنی واکمن او د اشور اوسېدونکی و.<ref>{{cite book|last1=Curtis|first1=Vesta Sarkhosh|author-link1=Vesta Sarkhosh Curtis|last2=Stewart|first2=Sarah|author-link2=Sarah Stewart (historian)|title=The Sasanian Era|url=https://books.google.com/books?id=qPVHBAAAQBAJ&pg=PA79|year=2010|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-0-85773-309-2}}</ref>

له زېږد مخکې ۸۵۰ کې هغو اصلي کوچيانو چې دا سترواکي يې  پيل کړه، خپل ځانونه يې پارسا بلل، خپلوهغو سيمو ته یې د پارسوا نوم ورکړ، چې د تل لپاره د بدلون په حال کې وې او د ډېر وخت لپاره د پارس په شا اوخوا کې وو. د «پرشيا» نوم، د اصلي ټکي يوناني او لاتنیي تلفظ دی، د هغو خلکو هېواد ته ويل کيږي چې، له پارسي نه سرچينه اخلي. د پارسي د «Xšāça» اصطلاح معنا ده «سترواکي»، هخامنشيانو دا اصطلاح د دوی څو قومي دولت ته کاروله.<ref name="enc">{{cite book|author=Jamie Stokes|title=Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East, Volume 1|url=https://books.google.com/books?id=Rtr7MQEACAAJ|year=2009|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-0-8160-7158-6|pages=2–3}} {{dead link|date=March 2019}}</ref><ref name="name">{{cite book|editor-last1=Daryaee|editor-first1=Touraj|last=Shapour Shahbazi|first=Alireza|author-link=Alireza Shapour Shahbazi|title=The Oxford handbook of Iranian history|url=https://archive.org/details/incompleteoxford00dary|url-access=limited|date=2012|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0-19-973215-9|page=[https://archive.org/details/incompleteoxford00dary/page/n142 131]|quote=Although the Persians and Medes shared domination and others were placed in important positions, the Achaemenids did not—could not—provide a name for their multinational state. Nevertheless, they referred to it as Khshassa, "the Empire".|doi=10.1093/oxfordhb/9780199732159.001.0001}}</ref>

== مخینه ==

=== سرچینه ===
<blockquote>پارس ملت، له يو شمېر قومونو جوړ دی چې نوملړ يې دا دی: پاسارګاديان، مرافيان، ماسپيان چې نور ټول قومونه په دې پورې تړلي دي. د دوی له منځه پاسارګاديان تر ټولو نامتو دي، د هخامنشيانو قبيله هم په دوی پورې تړلې ده چې پارسيد پاچايان له دوی سرچينه اخلي. نور قومونه يې پانتيالايي، دروسيايي او  جرماني، ټول د دې خاورې اړوند دي، پاتې يې دای مردي، درويچي او ساګارتي دي چې کوچيان دي.

هيرودوت، تاريخونه ۱.۱۰۱ او ۱۲۵</blockquote>هخامنشي سترواکي، د کوچي پارسیانو نه جوړه شوې وه. پارسيان په اوسني ايران کي مېشت خلک دي چې دغه سیمي ته له زېږد ۱۰۰۰ کاله مخکي راغلي وه. دوی د لرغوني افغانستان (( اوسني شمال لويديځ ايران )) په سيمو کې مېشت شول چې د زاګراس او پارس د غرونو په لړۍ کې د ايلاميانو تر څنګ سیمې وې. د څو پېړيو لپاره دوی د اشور د سترواکۍ لاندې و (له زېږد مخکې ۹۱۱-۶۰۹) د کومې مرکز چې شمالي بين النهرين و .هخامنشي سترواکي لومړنۍ [[افغان]] واکمني سترواکي نه وه، ځکه چې د افغانانو يوه بله ډله ميديانو هم د لنډې مودې سترواکي جوړه کړې وه، چا چې د اشوريانو په رانسکورولو کې مهمه ونډه درلوده. <ref>{{Cite book|title=A history of the ancient Near East ca. 3000–323 BC|last=Van de Mieroop|first=Marc|isbn=978-1-118-71817-9|edition=Third|location=Chichester, West Sussex, UK|oclc=904507201|date=25 June 2015}}</ref>{{sfn|Brosius|2006|p=3}}

هخامنشيان په لومړي سر کې د اوسني مرودشت ښار سره نژدې د عيلامي ښار انشان واکمنان و، د «د انشان پاچا» لقب، له مخکيني ايلامي «د شوش او انشان پاچا» نه اخیستل شوی دی. د انشان د لومړيو پاچايانو د پېژندګلوي په اړه ضد او نقيض نظرونه دي. د کوروش د استوانې تر مخې (د هخامنشيانو تر ټولو لرغونې پاتې نسب نامه) د انشان پاچايان تيسپس، لومړی کوروش، لومړی کمبوجيه او دويم کوروش و چې د ستر کروش په نوم پېژندل کېږي، چا چې د دې سترواکۍ بنسټ اېښی (د بيستون وروستی ډبرليک، چې ستر داريوش لیکلی، ادعا کوي چې، تيسپ د هخامنش زوی و او دا چې داريوش هم د يوې بلې ليکې له اړخه د تيسپس له نسل نه دی، خو هېڅ پخواني متن کې د هخامنش يادونه نه ده شوې). د هيرودت په تاريخونو کې هغه ليکلي چې، ستر کوروش د لومړي کمبوجيه او د ماد د ماندان زوی و، دا ښځه بيا د ماد د سترواکۍ د پاچا استياګ لور وه.   {{sfn|Briant|2002|p=15}}{{sfn|Briant|2002|p=16}}{{sfn|Brosius|2006|p=6}}{{sfn|Briant|2002|p=17}}

=== جوړېدل او پراختيا ===
کوروش له زېږد مخکې په ۵۵۳ کې د ماد سترواکۍ پر وړاندې پاڅون وکړ، له زېږد مخکې به ۵۵۰ کې ماد ته په ماتې و رکولو بريالی شو، استياګ يې ونيو او د ماديانو مرکزي ښار اکباتانا يې هم تر لاسه کړ. کله چې کوروش د اکباتانا واک تر لاسه کړ، خپل ځان يې د استياګ ځای ناستی اعلان کړ او د ټولې سترواکۍ واک يې په لاس کې واخيست. د استياګ د سترواکۍ له تر لاسه کولو وروسته، هغه ته له ليديا او نوې بابلي سترواکۍ سره د ځمکې پر سر شخړې هم په میراث کې پاتې شوې.  <ref>[[Cylinders of Nabonidus|Nabonidus Cylinder]] [https://www.livius.org/sources/content/nabonidus-cylinder-from-sippar/ I.8–II.25]</ref><ref>[[Nabonidus Chronicle]] [https://www.livius.org/sources/content/mesopotamian-chronicles-content/abc-7-nabonidus-chronicle/ II.1–4]</ref>{{sfn|Briant|2002|p=31}}{{sfn|Briant|2002|p=34}}{{sfn|Briant|2002|p=33}}{{sfn|Briant|2002|p=31}}

د ليديا پاچا کرزوس په کوچنۍ اسيا کې د ماديانو د پخواني قلمرو د ځمکو پر لور د وړاندې تګ هڅه وکړه. کوروش نه يوازې دا چې د هغه پر وړاندې يې بريد رهبري کړ او د کرزوس د پوځ په وړاندې يې جګړه وکړه، بلکې سارديس يې ونيو او له زېږد مخکې ۵۴۶ کې د ليديانو پاچهي نسکوره شوه. کوروش په ليديا کې د خراج د راټولولو لپاره پکتيس د مسظول په توګه وټاکه او له سيمې ولاړ، خو کله چې کوروش ولاړ، پکتيک د کوروش پر ضد بغاوت وکړ. کوروش مادي قوماندان مازارس د دې پاڅون سره د مقابلې لپاره واستاوه او پکتيس د بندي په توګه ونيول شو. مازارس او د هغه له مړينې وروسته هارپاګ د ټولو هغو ښارونو د کمولو لپاره لاس په کار شو، چې په بغاوت کې يې ګډون کړی و. د لیديا لاندې کولو نږدې څلور کاله وخت ونيو.<ref>Herodotus, ''[[Histories (Herodotus)|Histories]]'' [https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126%3Abook%3D1%3Achapter%3D72 I.72], [https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126%3Abook%3D1%3Achapter%3D73 I.73]</ref>{{sfn|Briant|2002|p=35}}{{sfn|Brosius|2006|p=11}}{{sfn|Briant|2002|p=37}}<ref>Herodotus, ''[[Histories (Herodotus)|Histories]]'' [https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Hdt.+1.154&fromdoc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126 I.154]</ref>{{sfn|Brosius|2006|p=11}}{{sfn|Briant|2002|p=37}}{{sfn|Briant|2002|pp=37–38}}{{sfn|Briant|2002|p=35}}

کله چې په اکباتانا کې واک له ماديانو نه د پارسیانو لاس ته ورغی، د مادي سترواکۍ ډېرو مرستندويانو باور وکړ چې، د دوی حيثيت بدلون موندلی او د کوروش پر ضد يې پاڅون او بغاوت وکړ. دې چارې کوروش اړ کړ چې، د باختري او په مرکزي اسيا کې د ساکي کوچيانو پر ضد جګړې وکړي. د دې جګړو په اوږدو کې، کوروش په منځنۍ اسيا کې ګڼ لښکرګاوي ښارونه جوړ کړل چې يو يې کوروپليس دی.<ref>[[Justin (historian)|Justin]], ''Epitome'' [https://www.forumromanum.org/literature/justin/english/trans1.html I.7] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210517225411/http://www.forumromanum.org/literature/justin/english/trans1.html|date=2021-05-17}}</ref>{{sfn|Briant|2002|p=39}}{{sfn|Briant|2002|p=40}} 

== تاریخ ==
[[دوتنه:Persepolis Reconstruction Apadana Chipiez.jpg|150px|thumb|left|د داریوش ماڼی (آپادانا)]]
[[کوروش ۲|کوروش]] یا ستر کوروش ( فارسی: کوروش بزرگ) [[د ماد واکمني|د مادی امپراطوری]] یو تبعه وو چه د مادی د سیاستو تر زوال وروسته د مادی پر پاچا برید وکړ او په جگړه کې یی د مادی پاچا ته ماته ورکړه.
کوروش د خپل بریالیتوب وروسته خپله اردو لیدیه (ترکی)، بابل (عراق) او باختر (افغانستان) ته ولیږل او خپل پاچایی یی پراخه کړه. کوروش ډېر معرفت او زغمناک امپراتور وو.کوروش عموما په بابل کښې حکومت وکړ خو په ۵۳۰ کال کې په پاسارگادا کې نوی مقر تاسیس کړ.
دکوروش تر وفات وروسته زوی یی کمبوجیه ۲ د هخامنشانو پاچا شو. کمبوجیه غوښتل چه خپل ځواک تینگ کړی او د دې لپاره یی څپل ورور چه نوم یی بردیا وو، مړ کړ.
په ۵۲۵ عیسوی کال مخکی کمبوجیه ۲ پر مصر برید وکړ او د مصر پاچا ته ماته ورکړه. تر جگړې وروسته ټول مصر د کمبوجیه لاس ته ورغی.مگر په دې وخت کښې د ایران په مرکز کښې قیام پېل شو او کمبوجیه مجبور شو ایران ته پریږوی. مگر په فلسطین کې یی وفات وکړ.
د کمبوجیه تر وفات وروسته [[داریوش ۱]] د هخامنشانو پاچا شو. [[داریوش ۱]] د هخامنشانو د امپراتوری پر اقتصاد او اداری برخه کی ښه اغېره لرل. داریوش ۱ هم نوی مقر چه د تخت جمشید په نوم يادېږی، تاسیس کړ.

== ژوند د هخامنشیانو په واکمنی کی ==
[[دوتنه:PLATE2BX.jpg|200px|thumb|left]]
د هخامنسیانو په پاچایی کی د پاچا ماڼی مهم مرکز وو. په ماڼی کی پاچا د کوړنی سره ژوند کاوه. په دی وخت کی د هخامنشیانو حکمرانو زیات پلازمینې لرلې پاچا هر فصل د ښار څخه ښار ته کډه کاوه. پاچا په ژمی کی په جنوبی [[ایران]] ( [[تخت جمشید]], [[پاسارگاد]]) کی او په اوړی کی په غرونو کی ژوند کاوه.
د هخامنسیانو پاچا یوازې ښکاری کاوه او جگړه کاوه. د واکمنی اوسېدونکی د پاچا رعایا ول.د هخامنشیانو د حکمرانان په نظر د انسان وضع د هخامنشیانو په تولنه کی د انسان په جټه کی ول. د دی معنی دا وه چی هر حکمران باید د حکمرانانو جټه ( وینه ) ولری. په دی وخت کی هر نارینه کولای سول زیاتی ښځی ولری. د هخامنسیانو حکمرانانو په حریم کی تقریبا ۳۰۰۰ ښځو درلودل. خلکو اجازه وه چی خپلوی واده وکړی. د تبعو د اشرافو ماشومانو مجبور شول چی د پاچا په ماڼی کی ژوند وکړی او د دی لپاره د تبعو اشراف نسول کولای د پاچا په خلاف قیام وکړی.

== سرچینې ==
{{لړسرچينې}}
<references/>‎
* Klíma, O.: ''Sláva a pád starého Íránu'', Praha 1977.
* [http://www.livius.org/aa-ac/achaemenians/achaemenians.html  د هخامنشیانو واکمني]

[[وېشنيزه:د ایران امپراتورۍ او پاچاهۍ]]
[[وېشنيزه:د هخامنشیانو واکمني]]
[[وېشنيزه:د هخامنشیانو حکمرانان| ]]