له نړۍ څخه د باندې ژوند

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا


له نړۍ څخه د باندې ژوند ته ځيني وختونه په عامه ژبه بېګانه يا باندنی ژوند وايي او هغه فرضي ژوند دی، چې ښايي له ځمکې څخه د باندې پېښ او د ځمکې پر مخ نه وي رامنځته شوی. دا ډول ژوند ښايي له ساده بڼو څخه تر هسته نه لرونکو، ځيرک موجوداتو او ان هوښيار يا پوه موجوداتو سره پرتله شي، چې شونې ده د انسانيت په پرتله خورا پرمختللي تمدنونه رامنځته کړي. د ډرېک يا هيلۍ معادله (Drake equation) [هغه اټکلي استدلال دی، چې د شيدو لار کهکشان کې له نړۍ څخه د باندې فعال او مخابراتي تمدنونو د شمېر په اړه اټکل کوي] د نړۍ په بل ځای کې د پوه يا هوښيار “sapient” ژوند د شتون په اړه اټکل کوي. له نړۍ څخه د باندې ژوند پوهه په خپلو ټولو بڼو کې د اسټروبيولوژي (د ستورو بيولوژي يا astrobiology) په نوم پېژندل کېږي، چې د هغو قطعي يا ټاکونکو حالتونو او شونو پېښو د پلټلو هغه ګڼ روزنيز ډګر دی، چې په مرسته يې په نړۍ کې ژوند رامنځته کېږي، وېشل کېږي او تکامل کوي. [۱][۲][۳][۴]

د ځمکې له سيارې څخه د باندې د استوګن نړیو د شونتيا د نېټې په اړه اټکل لرغونو زمانو ته ورګرځي. ګڼو لومړنيو عيسوي ليکوالانو «د نړيو د ډېروالي» نظريه بحث کړه، چې د لومړنيو مفکرینو لکه دموکريت له لورې وړاندې شوې وه. اګوستين د خدای په ښار کې “City of God” کې د ايپيکور «د فضا د بې اندازې پراخوالي په اوږدو کې» د بې شمېره نړيو نظريې ته اشاره کوي. له معاصرو څخه مخکې ليکوالانو په عمومي ډول وانګېرل، چې له ځمکې څخه د باندې «نړیو» کې به ژوندي موجودات استوګن شي. ويليم اوريلنګ “William Vorilong” په ۱۵ مه پېړۍ کې هغه شونتيا ومنله، چې عيسی عليه السلام کولای شوای له ځمکې څخه د باندې نړيو د اوسېدونکو د خلاصون په موخه يادې نړۍ وویني. کيوسا نيکولاس “Nicholas of Cusa” په ۱۴۴۰ ز کال کې وليکل، چې ځمکه په فضا کې لکه د نورو اسماني جسمونو غوندې د ليدلو وړ يو «ځلاند ستوری» و، چې د اتموسفير په باندني پټ يا پوړ کې د «اورينې روښانتيا» د يو پوړ يا پټ له امله له يو باندني ليد څخه به لمر ته ورته ښکاره شي. نوموړي نظريه ورکړه چې له ځمکې څخه د باندې ټولو جسمونو کې د لمر په ګډون انسانان، نباتات او د ژوي استوګن کېدلی شی. ديکارت “Descartes” وليکل چې د دې ثابتولو لپاره هيڅ کومه وسيله نه وه، چې ستورو کې ځيرک يا هوښيار موجودات نه دي اوسېدلي، مګر شتون يې د اټکل يا فکر مسئله وه. د دې مفکرینو ليکنې ښيي، چې د تاريخ په اوږدو کې له ځمکې څخه د باندې ژوند په اړه لېوالتیا وه او انسانانو يې د پلټلو په موخه يوازې وروستيو کې وسيلو ته لاسرسی درلود. [۵][۶][۷][۸]

د ۲۰ می پېړۍ له نيمايي راهيسې له ځمکې يا نړۍ څخه د باندې ژوند د نښو کتلو په موخه فعاله څېړنه شوې ده، چې د ياد شته او تاريخي اړوند ژوند لپاره پلټنې او همدرانګه له نړۍ څخه د باندې د ځيرکو موجوداتو د ژوند لپاره يو څه ټاکلي يا محدود پلټل رانغاړي. مېتودونه د پلټلو د ډول له مخې د تيلسکوپ او نمونه يي معلوماتو له شننې څخه د هغې راډيويي پيغام تر استولو پورې لړۍ جوړوي، چې  د اړیکې اشارو يا زيګنالونو د موندنې او استولو په موخه کارول کېږي. [۹]

له نړۍ څخه دباندې ژوند او په ځانګړي ډول له نړۍ څخه د باندې د ځېرکتيا مفهوم په ځانګړي ډول په خيالي کيسه کې د باندې ژوند، يوه ستره کلتوري اغېزه لرلې ده. د کلونو په اوږدو کې د پوهې کيسې پوهنيزې نظريې وړاندې کړي دي، د شونتياوو يوه پراخه لړۍ يې انځور کړې ده او له نړۍ څخه د باندې ژوند په اړه يې عمومي لېوالتيا او ليدونه اغېزمن کړي دي. يوه ګډه تشه له نړۍ څخه د باندې ځيرکتيا سره د اړيکې د هڅې پر حکمت باندې بحث کول دي. ځيني پوهان له نړۍ څخه د باندې د ځيرک ژوند سره د اړيکې د هڅې په موخه تېري کوونکی لارې چارې هڅوي. ځيني نور چې د لږ پرمختللو ټولنو د غلام کولو يا له منځه وړلو لپاره په ټيکنالوژيکي ډول د پرمختللو انساني ټولنو د ميلان يادونه کوي، استدلال کوي چې په فعال ډول ځمکې ته د فکري تمرکز رابلل به ښايي ګواښوونکي وي. [۱۰][۱۱]

عموميات[سمول]

بېګانه ژوند لکه د کوچنیو ژونديو موجوداتو، په لمريز نظام او ټوله نړۍ کې انګېرل شوی دی. دا انګېرنه د ليدلو وړ نړۍ پر پراخه اندازې او ثابتو فزيکي قوانيونو باندې تکيه کوي. د دې دليل له مخې چې د کارل ساګن “Carl Sagan” او سټيفن هاوکېنګ “Stephen Hawking” له لورې رامنځته شوی دی، له ځمکې پرته په بل کوم ځای کې د ژوند شتون به ښايي ناشونی وي. ياد استدلال ته په کوپرنيکي اصل “Copernican principle” کې بڼه ورکړل شوې ده. ياد اصل بيانوي چې پر ځمکه باندې د ژوند په اړه ځانګړي څه نه شته. د ژوند کيميا ښايي ۱۳،۸ بېليون کالونه پخوا له “Big Bang” څخه لږه موده وروسته د استوګنې وړ دورې پر مهال پيل شوې وي، چې دا هغه مهال و چې نړۍ يوازې له ۱۰-۱۷ کلونو په عمر وه. ژوند ښایي د ټولې نړۍ په بېلابېلو ځايونو کې په خپلواک ډول راڅرګند شوی وي، ځکه چې د ځمکې پر مخ ژوند د کیمياوي بهيرونو له لارې نږدې ۴،۲ بيليون کلونه پخوا راپورته شو. يا هم کېدای شي چې ژوند په لږ پرله پسې ډول رامنځته شوی وي او بيا د اسماني تيږو په واسطه خپرېږي. د دليل په توګه: پېچلي عضوي ماليکونه ښايي د ځمکې له جوړښت څخه مخکې د لمر شا او خوا د خاورو ذرو په لومړنۍ سياروي داېره “protoplanetary disk” کې جوړ شوي وي. د دې څېړنو له مخې دا بهير يا دوران ښايي له ځمکې څخه د باندې د لمريز نظام پر بېلابېلو سيارو او سپوږميو او د نورو ستورو پر سيارو باندې پېښېدلی شي. [۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰]

له ۱۹۵۰ ز لسيزې راهيسې ستورپوهانو وړانديز کړی، چې د ستورو شا او خوا ته د استوګنې وړ سيمې د ژوند د شتون لپاره تر ټولو شوني ځايونه دي. له ۲۰۰۷ ز کال راهيسې د دې ډول سيمو ګڼو موندنو شمېر له مخې ميليونونه سيارې اټکل کړي دي، چې ځمکې ته ورته جوړښت لري. تر ۲۰۱۳ ز کال پورې په يادو سيمو کې يوازې یو څو سيارې موندل شوې وې. په دې ډول د ۲۰۱۳ ز کال د نومبر پر ۴ مه ستورپوهانو د کپلر د فضايي ماموريت د معلوماتو پر بنسټ راپور ورکړ، چې ښايي د ځمکې په اندازه ۴۰ بيليون نورې سيارې هم وي، چې په شيدو لار يا سحابي کهکشان کې د لمر ته ورته ستورو او “red dwarfs” د اوسېدنې وړ سيمو کې دوران کوي، چې له ډلې يې ۱۱ بيليون ښايي لمر ته ورته ستورو غوندې دوران کوي. د پوهانو په اند د دې ډول سيارو تر ټولو نږدې هغه يې ښايي ۱۲ نوري کلونه لرې وي. که چېرې د ګولډيلاکس څنډې “Goldilocks Edge” مفهوم ترکيب شي، ښايي د استوګن شویو نړیو شمېر زيات شي، چې په دننه کې يې د استوګنې وړ يا ناوړ سيمې اوسېدلې شي. د ستورو بيولوژي پوهانو “Astrobiologists” د اټکلي استوګنځايونو «د انرژي د څارلو» نظريه هم په پام کې نيولې ده. [۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸]

تکامل[سمول]

په ۲۰۱۷ ز کال کې يوه خپره شوې څېړنه وړانديز کوي، چې پر ځمکه باندې د نوعو د پېچلي تکامل د څرنګوالي له امله به دوی په بل ځای کې د بېګانه تکامل لپاره د اټکل کچه زموږ پر سياره (ځمکه) باندې ژوند ته ورته ښکاره کړي. د څېړنې د ليکوالانو له ډلې سام ليون “Sam Levin” يادونه کوي، چې «لکه د انسانانو غوندې، موږ اټکل کوو چې دوی د هستیو د مراتبو له سلسلې څخه رامنځته شوي دي، چې ټول د يو بېګانه توليد په موخه يو له بل سره مرسته کوی. د ژوندي موجود په هره کچه کې به په خپل ځای ځينې لارې چارې یا مېکانيزومونه وي، چې شخړې له منځه يوسي، ګډه مرسته وساتي او ژوندی موجود د کار کولو په حال کې وساتي. موږ ان د يادو مېکانېزمونو د څه والي په اړه ځينې بېلګې وړاندې کولی شو». د مخ پر وده ځيرکتیا لپاره د ژوند د وړتيا يا ظرفيت ټاکلو برخه کې هم څېړنه شته. وړانديز شوې ده چې ياده وړتيا يا ظرفيت د هغو احتمالي وړتياوو په شمېر سره رامنځته کېږي، چې يوه سياره يې لري او دا چې په خپله د ژوند پېچلتیا د سياروي چاپيريالونو د معلوماتو کثافت کې منعکس کېږي، چې په خپل وار سره له خپلو وړتياوو څخه محاسبه کېدلی شي. [۲۹][۳۰]

سرچينې[سمول]

  1. ↑ (په 31 December 2020 باندې). A new frontier is opening in the search for extraterrestrial life - The reason we haven't found life elsewhere in the universe is simple: We haven't really looked until now..
  2. ↑ (په 18 November 2013 باندې). Are We Alone in the Universe?. The New York Times.کينډۍ:Cbignore
  3. ↑ (په 4 September 2006 باندې). Top 10: Controversial pieces of evidence for extraterrestrial life. New Scientist.
  4. ↑ von Hegner, Ian (2021). "The indeterminacy bottleneck: Implications for habitable worlds". Acta Biotheoretica. 70 (1). منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  5. ↑ Crowe, Michael J. (2008). The extraterrestrial life debate, antiquity to 1915: a source book/edited by Michael J. Crowe. University of Notre Dame. د کتاب پاڼې 14-16. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  6. ↑ Crowe, Michael J. (2008). The extraterrestrial life debate, antiquity to 1915: a source book/edited by Michael J. Crowe. University of Notre Dame. د کتاب پاڼې 26-27. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  7. ↑ Nicholas of Cusa. (1954). Of Learned Ignorance. ژباړن Germain Heron. Routledge. د کتاب پاڼې 111-118. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  8. ↑ Crowe, Michael J. (2008). The extraterrestrial life debate, antiquity to 1915: a source book/edited by Michael J. Crowe. University of Notre Dame. د کتاب پاڼې 67. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  9. ↑ (په 6 January 2015 باندې). As Ranks of Goldilocks Planets Grow, Astronomers Consider What's Next. The New York Times.کينډۍ:Cbignore
  10. ↑ (په 12 February 2015 باندې). Scientists in US are urged to seek contact with aliens. BBC News.
  11. ↑ Baum, Seth; Haqq-Misra, Jacob; Domagal-Goldman, Shawn (June 2011). "Would Contact with Extraterrestrials Benefit or Harm Humanity? A Scenario Analysis". Acta Astronautica. 68 (11): 2114–2129. arXiv:1104.4462. Bibcode:2011AcAau..68.2114B. doi:10.1016/j.actaastro.2010.10.012. S2CID 16889489. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  12. ↑ Weaver, Rheyanne. "Ruminations on other worlds". State Press. د اصلي آرشيف څخه پر ۲۴ اکتوبر ۲۰۱۳ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۱۰ مارچ ۲۰۱۴. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  13. ↑ Steiger, Brad; White, John, سمونګران (1986). Other Worlds, Other Universes. Health Research Books. د کتاب پاڼې 3. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-7873-1291-6. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  14. ↑ Filkin, David; Hawking, Stephen W. (1998). Stephen Hawking's universe: the cosmos explained. Basic Books. د کتاب پاڼې 194. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-465-08198-1. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  15. ↑ Rauchfuss, Horst (2008). Chemical Evolution and the Origin of Life. trans. Terence N. Mitchell. Springer. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-3-540-78822-5. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  16. ↑ Loeb, Abraham (October 2014). "The Habitable Epoch of the Early Universe". International Journal of Astrobiology. 13 (4): 337–339. arXiv:1312.0613. Bibcode:2014IJAsB..13..337L. CiteSeerX = 10.1.1.748.4820 10.1.1.748.4820. doi:10.1017/S1473550414000196. S2CID 2777386. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  17. ↑ (په 2 December 2014 باندې). Much-Discussed Views That Go Way Back – Avi Loeb Ponders the Early Universe, Nature and Life. The New York Times.کينډۍ:Cbignore
  18. ↑ کينډۍ:Cite conference
  19. ↑ Gonzalez, Guillermo; Richards, Jay Wesley (2004). The privileged planet: how our place in the cosmos is designed for discovery. Regnery Publishing. د کتاب پاڼي 343–345. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-89526-065-9. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  20. ↑ Moskowitz, Clara (29 March 2012). "Life's Building Blocks May Have Formed in Dust Around Young Sun". Space.com. د لاسرسي‌نېټه ۳۰ مارچ ۲۰۱۲. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  21. ↑ Choi, Charles Q. (21 March 2011). "New Estimate for Alien Earths: 2 Billion in Our Galaxy Alone". Space.com. د لاسرسي‌نېټه ۲۴ اپرېل ۲۰۱۱. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  22. ↑ Torres, Abel Mendez (26 April 2013). "Ten potentially habitable exoplanets now". Habitable Exoplanets Catalog. University of Puerto Rico. د اصلي آرشيف څخه پر ۲۱ اکتوبر ۲۰۱۹ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۲۹ اپرېل ۲۰۱۳. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  23. ↑ (په 4 November 2013 باندې). Far-Off Planets Like the Earth Dot the Galaxy. The New York Times.کينډۍ:Cbignore
  24. ↑ Petigura, Eric A.; Howard, Andrew W.; Marcy, Geoffrey W. (31 October 2013). "Prevalence of Earth-size planets orbiting Sun-like stars". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 110 (48): 19273–19278. arXiv:1311.6806. Bibcode:2013PNAS..11019273P. doi:10.1073/pnas.1319909110. PMC 3845182. PMID 24191033. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  25. ↑ (په 4 November 2013 باندې). Milky Way may host billions of Earth-size planets. Los Angeles Times.
  26. ↑ von Hegner, Ian (2020). "A limbus mundi elucidation of habitability: the Goldilocks Edge". International Journal of Astrobiology. 19 (4): 320–329. arXiv:1910.13336. Bibcode:2020IJAsB..19..320V. doi:10.1017/S1473550420000075. S2CID 204956992. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  27. ↑ Hoehler, Tori M.; Amend, Jan P.; Shock, Everett L. (2007). "A "Follow the Energy" Approach for Astrobiology". Astrobiology. 7 (6): 819–823. Bibcode:2007AsBio...7..819H. doi:10.1089/ast.2007.0207. ISSN 1531-1074. PMID 18069913. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  28. ↑ Jones, Eriita G.; Lineweaver, Charles H. (2010). "To What Extent Does Terrestrial Life "Follow The Water"?" (PDF). Astrobiology. 10 (3): 349–361. Bibcode:2010AsBio..10..349J. CiteSeerX = 10.1.1.309.9959 10.1.1.309.9959. doi:10.1089/ast.2009.0428. hdl:1885/8711. ISSN 1531-1074. PMID 20446874. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  29. ↑ "Aliens may be more like us than we think". University of Oxford. 31 October 2017. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
  30. ↑ Stevenson, David S.; Large, Sean (25 October 2017). "Evolutionary exobiology: Towards the qualitative assessment of biological potential on exoplanets". International Journal of Astrobiology. 18 (3): 204–208. doi:10.1017/S1473550417000349. S2CID 125275411. منځګړی |CitationClass= له پامه غورځول شوی (لارښود)
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=له_نړۍ_څخه_د_باندې_ژوند&oldid=281354" نه اخيستل شوی