نيلي بلي

نيلي بلي
نيلي بلي
د شخص معلومات
زیږون نوم
پيدايښت
مړینه	نيويارک
د مړینې لامل	سینه بغل
استوګنځای	نيويارک
تابعیت	د امریکا متحده ایالات
عملي ژوند
کار/مسلک
کاروونکي ژبه(ي)	انگليسي
لاسليک
نيلي بلي

اليزابيت کوکران سيمېن (Elizabeth Cochran Seaman) د اليزابيت جېن کوکران په نوم د ۱۸۶۴ ز کال د می پر ۵ نېټه وزېږېده او د ۱۹۲۲ ز کال د جنوري پر ۲۷ نېټه مړه شوه. نوموړې چې د خپل قلمي نيلي بلي “Nellie Bly” په نوم پېژندل کېږي، چې يوه امريکايۍ ژورنالېسته، صنعتکاره، نوښتګره او مرستندويه کارکوونکې وه. بلي په ۷۲ ورځو کې د جوليس ويرني “Jules Verne” د افسانوي ځانګړتيا (Phileas Fogg) سره په سيالۍ او يو تر اغېزې لاندې راوستلو کې د نړۍ ګردچاپېر ريکارډ ماتونکي سفر له امله خورا پېژندل شوې وه، چې نوموړې په کې له دننه څخه د رواني تعامل په اړه د راپور ورکولو په موخه په پټ ډول کار وکړ. هغه په خپله برخه يا کاري ساحه کې مخکښه وه او د څېړنيز ژورنالېزم يو نوی ډول يې پيل کړ.

د ژوند لومړي وختونه

اليزابيت جېن کوکران د ۱۸۶۴ ز کال د می پر ۵ نېټه د کوکران کارخانه “Cochran’s Mills” کې وزېږېده، چې اوس د پنسلوانيا د ارمسټرونګ سيمې د بوريل ښارګوټي د پېټسبرغ “Pittsburgh” په نوم کليوالي سيمې برخه ده. د نوموړې پلار مايکل کوکران نږدې ۱۸۱۰ ز کال کې وزېږېد او د ځايي کارخانې او د خپلې کورنۍ سره د نږدې ډېری ځمکو له پېرلو څخه مخکې يې د يو کارګر او د کارخانې د کارکوونکي په توګه کار پيل کړ. نوموړی وروسته د پنسلوانيا په کوکران کارخانه سيمه کې (چې د هغه په نوم نومول شوې ده) يو سوداګر، د ډاګخانې مشر او د عدالت مرستيال شو. مايکل دوه ځلې واده وکړ. له لومړۍ مېرمنې کترين مورفي “Catherine Murphy” څخه يې لس ماشومان درلودل او د ديارلسمې لور اليزابيت کوکران په ګډون يې پينځه نور ماشومان له خپلې دويمې مېرمنې ماري جېن کينيډي “Mary Jane Kennedy” څخه وو. د مايکل کوکران پلار په ۱۷۹۰ ز لسسيزه کې د ايرلېنډ له “Country Londonderry” څخه کډوال شوي وو. نوموړی په ۱۸۷۱ ز کال هغه مهال مړ شو، چې اليزابيت شپږ کلنه وه.

اليزابيت ته د يوې ځوانې نجلۍ په توګه زياتره وخت ځکه «ګلابي» ويل کېده، چې ډېره وختونه يې ګلابي رنګ کالي اغوستل. کله چې نوموړې پېغله شوه، ويې غوښتل ځان د يو څه زياتې ساده يا کليوالې په ډول انځور کړي او د همدې له امله يې خپل وړ نوم پرېښود او خپل تخلص يې کوکران ته بدل کړ. نوموړې په ۱۸۷۹ ز کال د يوې دورې لپاره په “Indiana Normal School” کې شامله شوه (چې اوس د پنسلوانيا د انډيانا پوهنتون دی)، مګر د مالي سرچينو د نه شتون له امله يې پرېښودلو ته اړ شوه. د کوکران مور په ۱۸۸۰ ز کال کې خپله کورنۍ “Allegheny City” ته وېوړه، چې وروسته د پيټسبرګ ښار “City of Pittsburgh” له لورې په ځان پورې وتړل شو.

مسلک

د پېټسبرګ پيغام ورځپاڼه

په پېټسبرګ پيغام “Pittsburgh Dispatch” ورځپاڼه کې يو کالم اليزابيت د «يوازينۍ يتېمې نجلۍ» په مستعار نوم د هغه ځواب ليکنې ته وهڅوله. ياد کالم د «نجونې د څه لپاره ښه دي» تر سرليک لاندې و، چې د کالم د راپور له مخې نجونې په اصل کې د زېږون او کور ساتلو لپاره وې. د ورځپاڼې مدير جورج ماددين “George Madden” د اليزابيت له لېوالتيا څخه اغېزمن و او يو اعلان يې خپور کړ، چې په کې يې له ليکوال څخه د ځان ورپېژندنې غوښتنه کړې وه. کله چې کوکران خپل ځان وروپېژانده، نوموړي ورڅخه ورځپاڼې لپاره د يوې مقالې ليکلو د موکې وړانديز وکړ، چې يو ځل بيا يې د «يوازينۍ يتيمه نجلۍ» تر سرليک لاندې وليکي. د “Dispatch” لپاره د نوموړې د لومړۍ مقالې سرليک «د نجلۍ معما» تر سرليک لاندې وه. ياد سرليک استدلال وکړ، چې ټولې ښځې ښايي ودونه ونه کړي او هغه څه چې اړتيا وه، د ښځو لپاره غوره دندې وې. د «لېوني ودونه» تر سرليک لاندې دويمه مقاله يې پر ښځو باندې د طلاق د اغېزو د څرنګوالي په اړه وه. نوموړې په دې مقاله کې د طلاق قوانينو د سمون لپاره استدلال وکړ. لېوني ودونه مقاله د يوازينۍ يتيمه نجلۍ پر ځای د نيلي بلي “Nellie Bly” تر سرليک لاندې خپره شوه. په هغه وخت کې د ښځينه ورځپاڼه ليکونکو لپاره د قلمي نومونو کارول دود وو. د ورځپاڼې مدير د سټيفن فوسټر له لورې د “Nelly Bly” په نوم نامتو سندره کې د افريقايي الاصله امريکايي سرليک د ځانګړتيا په وياړ د “Nellie Bly” نوم غوره کړ. کوکران په اصل کې اراده درلوده چې پټ يا مستعار نوم يې “Nelly Bly” اوسي، مګر مدير يې په تېروتنې سره د “Nelly” پر ځای “Nellie” وليکه او تېروتنه همداسې پاتې شوه. جورج ماددين يو ځل بيا له نوموړې څخه اغېزمن شو او د پوره وخت دندې وړانديز يې ورته وکړ.

نيلي بلي د يوې ليکوالې ‎په توګه پيټسبرګ ډېسپېچ ورځپاڼې لپاره خپل لومړنی کار د فابريکې يا چارځای د ښځينه کارکوونکو په اړه د څېړنيزو مقالو د يوې لړۍ په ليکلو سره د کارګرو ښځو پر ژوند باندې متمرکز کړ. که څه هم لږه موده وروسته ورځپاڼې د فابريکې د څښتنانو له لورې د نوموړې د ليکنې په اړه شکايتونه تر لاسه کړل او نوموړې دا ځل د سينګار، ټولنې او باغوانۍ ته د پوښښ ورکولو په پار ورځپاڼه کې د ښځو اړوند پاڼو لپاره وګومارل شوه، چې د ښځينه ژورنالېستانو لپاره عادي ونډه ده. نوموړې د دې کار له امله خفه شوه. که څه هم يوازې ۲۱ کلنه وه، مګر د هغه څه د کولو هوډ يې درلود، چې وار له مخه بلې هيڅ نجلۍ نه وي کړي. دا مهال يې د باندنۍ خبريالې په توګه مکسيکو ته سفر وکړ، چې د مکسيکويي وګړو د ژوند او دودونو په اړه يې په کې نږدې يو نيم کال راپور ورکولو سره تېر کړل. د نوموړي پيغامونه وروسته د «مکسيکو کې شپږ مياشتې» په نوم کتاب په بڼه چاپ شول. نوموړې په يو راپور کې د مکسيکو حکومت د هغه وخت د “Porfirio Diaz” تر مشرۍ لاندې ديکتاتورۍ باندې د نيوکې له امله د يو سيمه ييز ژورنالېست د بند په اړه خواشيني څرګنده کړه. کله چې د مکسيکو حکومت د بلي د راپور په اړه وپوهېده، نوموړې ته يې د نيولو ګواښ وکړ او هغه يې د هېواد پرېښودلو ته وهڅوله. نيلي بلي په خوندي ډول بېرته خپل هېواد ته ستنه شوه او “Diaz” يې د ظالم تزار په توګه تورن کړ، چې مکسيکويي وګړي ځپي او مطبوعات په خپل واک اداره کوي.

د پناه غوښتل

بلي ته يو ځل بيا د تياتر او هنرونو په اړه د راپور ورکولو چارې وروسپارل شوې، چې نوموړې يې له امله په ۱۸۸۷ ز کال کې د ورځپاڼې اداره پرېښوده او نيويارک ښار ته لاړه. نوموړې د دې له امله په پرله پسې ډول له رد سره مخامخ شوه، چې د خبرونو مديرانو به د ښځې ګومارنې ته زړه نه ښه کاوه. له څلور مياشتو تش لاسۍ څخه وروسته د نيويارک نړۍ “New York World” په نوم د جوزف پولېټزر ورځپاڼې دفتر ته لاړه او يوه پټه دنده يې تر لاسه کړه. نوموړې د يادې دندې لپاره د بلېکوېل “Blackwell” ټاپو (چې اوس روزوېلټ ټاپو “Roosevelt Island” نومول شوی دی) باندې د ښځو د ليوني پناه ځای “Women’s Lunatic Asylum” کې د ظلم او بې پروايۍ راپورونو د څېړلو په موخه د باندني لېونتوب هوکړه وکړه.

پناه ځای ته دننه کېدل بلي لپاره اسانه کار نه و او لومړی يې پرېکړه وکړه، چې خپل ځان د «ښځينه وو لپاره د لنډمهالي کورونو» په نوم يوه ليليه کې شامل کړي. نوموړې ځان د ګډ وډې او حېرانې ښکاره کېدلو په موخه ټوله شپه ويښه پاتې شوه او تورونه لګول يې پيل کړل، چې د ليليې نور اوسېدونکي ټول لېوني دي. بلي ځايي مرستيال مشرې ته وويل: «دلته ډېر لېوني خلک دي او هيڅوک نه شي ويلی، چې دوی به څه وکړي». نوموړې بستر ته له تګ څخه ډډه وکړه او په پای کې يې د ليليې څو نور اوسېدونکي هم وډار کړل، چې له امله يې له پوليسو څخه وغوښتل شول چې نوموړې نږدې محکمې ته يوسي. بلي يو ځل د پوليس افسر، قاضي او ډاکتر له لورې له پلټلو څخه وروسته د بلېکوېل “Blackwell” ټاپو ته وېوړل شوه.

پناه ځای ته ژمنې بلي په لومړي سر کې ناوړه حالتونه وازمايل. له لس ورځو څخه وروسته پناه ځای د “The World” په امر خوشې کړه. وروسته يې د «په يو لېوني کور کې لس ورځې» په نوم د کتاب په بڼه راپور خپور شو، چې يو حساسيت يې رامنځته کړ، پناه ځای يې د سمونونو پلي کولو ته وهڅاوه او خپل تل پاتې نامتووالی يې تر لاسه کړ. نوموړې پر امريکايي کلتور باندې د پام وړ اغېز درلود او لکه څرنګه يې چې د حېرانوونکې نجلې ژورنالېزم په دوره کې لارښوونه وکړه، د پناه ځای د پولو تر شا د ګوښه شويو ښځو پر تجربو يې رڼا واچوله.

بلي په ۱۸۹۳ ز کال کې له ادعا شوي لېوني پرله پسې وژونکي “Lizzie Halliday” سره د ځانګړې مرکې د مهال کولو په موخه له هغه نامتو دريځ څخه کار واخيست، چې نوموړې د پناه ځای د راپور ورکولو له مهارتونو څخه تر لاسه کړی و.