د متحده ایالاتو تاریخ (۲۰۰۸- تر اوسه)

له ۲۰۰۸ ز کال وروسته تر اوس مهال پورې د متحده ایالاتو تاریخ د کورنو د بیو له سخت کمښت پیلېږي چې د لوی مالي کړکیچ لامل وګرځېد او له دیموکراتانو سره یې مرسته وکړه چې د هغوی نوماند او د هېواد لومړنی افریقايي امریکايي ولسمشر بارک اوباما د ۲۰۰۸ ز کال ولسمشریزې ټاکنې وګټي. دولت لوی پورونه ورکړل او د اقتصادي ودې په موخه یې له محرکو اقتصادي ټولګو کار واخیست. د اوباما په داخلي نوښتونو کې د ناروغ د ساتنې او کم لګښته پالنې قانون شاملېږي، چې د امریکا په روغتیايي سیسټم کې د لویو اصلاحاتو معنا ورکوي او له مخې یې د روغتیایي بیمې ملي پروګرام رامنځته شو. اوباما په پایله کې له عراق څخه خپل جنګي ځواکونه وایستل، د ترهګرۍ پر وړاندې یې د دغه هېواد د هڅو مخ افغانستان ته واړاوه او په ۲۰۰۹ ز کال کې یې په افغانستان کې د سرتېرو په زیاتولو پیل وکړ.

په ۲۰۱۰ ز کال کې د اقتصادي حالت، بېکارۍ او فدرال لګښتونو اړوند د عامه ناخوښیو له امله جمهوري غوښتونکو په ولسي جرګه یوځل بیا واک خپل کړ او هم یې په سنا کې د دیموکراتانو اکثریت راکم کړ. په ۲۰۱۱ ز کال کې اوباما اعلان وکړ چې د القاعدې ډلې مشر اسامه بن لادن د متحده ایالاتو د پوځ د نفوذي عملیاتو په پایله کې په پاکستان کې ووژل شو. راتلونکی کال اوباما یو ځل بیا د ولسمشر په توګه وټاکل شو. د ۲۰۱۳ زکال د جون په میاشت کې سترې محکمې له واده څخه د دفاع د قانون درېیمه برخه لغو کړه او له مخې یې د همجنس پلویانو ترمنځ ودونو د فدرال دولت له لوري رسمیت وموند. په ۲۰۱۵ ز کال کې محکمې حکم ورکړ چې باید ټول ایالتونه، د همجنس پلویانو ودونو ته اجازه ورکړي او هم په بېلابېلو ایالتونو کې د Obergefell v. Hodges قضیې له مخې ودونه په رسمیت وپېژني.

له بې مخینې رسنیز پوښښ وروسته، مخکښ پانګوال ډونالډ ټرمپ د ۲۰۱۶ ز کال په ولسمشریزو ټاکنو کې د بهرنیو چارو پخوانۍ وزیرې هلري کلینټون ته ماته ورکړه چې دغه چاره د دولت په ټولو برخو کې د جمهوري غوښتونکو د واکمنۍ لامل وګرځېده. د ۲۰۱۰ مې لسیزې او ۲۰۲۰ مې لسیزې ترمنځ دغه هېواد د نژادي اړیکو له یولړ ستونزو سره مخامخ و. وروسته له هغه چې یو شمېر افریقايي امریکايي وګړي لکه ایریک ګنر، مایکل براون او فیلاندو کاستیل د پولیسو له خوا ووژل شول او له دوی سره هېڅ قانوني چلند و نه شو، د Black Lives Matter خوځښت د نژادي توپیر کولو او د پولیسو د وحشي توبونو اړوند چې په ټولیزه توګه د سپینو او تور پوستو ترمنځ نژادي توپیر یې باله، یو لړ بحثونه او لاریونونه ترسره کړل. له همدې امله امریکا د د الت – ښي اړخي خوځښت د رامنځته کېدو شاهده وه.

د ۲۰۱۹ ز کال د ډسمبر په اتلسمه نېټه، د دیموکراتانو تر کنټرول لاندې د استازو جرګې د امریکا په تاریخ کې د درېیم ځل لپاره د ولسمشر د استیضاحي مواردو اړوند رایه ورکړه. ولسمشر ډونالډ ټرمپ یې له واک څخه د ناړه ګټنې او د کانګرس له چارو څخه د مخنیوي په تور استیضاح کړ. د ۲۰۲۰ ز کال د فبروري په ۵ مه نوموړي د جمهوري غوښتونکو تر کنټرول لاندې سنا جرګې له خوا برائت ترلاسه کړ. ټولو دیموکراتانو د هغه په محکومیت رایه ورکړه، په داسې حال کې چې له اوت څخه له میت رامني سناتور پرته، ټولو جمهوري غوښتونکو د ټرمپ په ګټه رایه ورکړه.

د ۲۰۲۰ ز کال د جنوري په ۱۵ مه نېټه، د تنفسي سنډروم پیاوړي کرونا وایرس (SARS-CoV-2) وروسته له هغه په متحده ایالاتو کې سرایت وکړ، چې په دغه ویروس اخته یو تن کس د چین له وهان څخه د واشنګټن د سیاتل اورث سیمې ته ورسېد. روغتیايي چاروکو د ۲۰۲۰ ز کال د جنوري په ۲۰ مه تائید کړه چې په متحده ایالاتو کې د دغه وایرس لومړۍ پېښه ثبت شوې. د ۲۰۲۲ ز کال تر مارچ میاشتې پورې ۹۵۰۰۰۰ امریکايي وګړي، د کووېډ ۱۹ له امله مړه شول. متحده ایالات یو له هغو هېوادونونه دي چې په زیاته کچه د کووېډ ۱۹ ثبت شوې پېښې لري. دغه هېواد له دغه ویروس سره د مقابلې په برخه کې د متحده ایالاتو په ټولو ۵۰ ایالتونو او قلمرونو کې خپلو اغېزمنو هڅو ته دوام ورکړی.

د ۲۰۲۰ زکال په نومبر میاشت کې د پخواني ولمسشر بارک اوباما مرستیال جوبایډن، ډونالډ ټرمپ ته د ۲۰۲۰ ز کال په ولسمشریزو ټاکنو کې ماته ورکړه. ټرمپ او د هغه ملاتړو د ټاکنو د پایلې د لغوه کولو په موخه ګڼ شمېر هڅې وکړې، چې ددغو هڅو څخه د پام وړ یې د ۲۰۲۱ ز کال د جنوري په ۶ مه د کانګرس په ماڼۍ باندې د هغه د ملاتړو برید و، چې له امله یې دوڼالډ ټرمپ د دویم ځل لپاره استیضاح کړای شو. په دغو هڅو سربېره، جوبایډن د ۲۰۲۱ زکال د جنوري په ۲۰ مه نېټه د متحده ایالاتو د ۴۶م ولسمشر په توګه لوړه وکړه.

په افغانستان کې جګړه

په افغانستان کې جګړې دوام وکړ. د ۲۰۰۸ ز کال په سپټمبر میاشت کې، ولسمشر بوش اعلان وکړ چې هغه به ۴۵۰۰ امریکايي سرتېري له عراق څخه افغانستان ته ولېږدوي. له دغې چارې څخه د هغه ځایناستي ولسمشر بارک اوباما هم پیروي وکړه او د ۲۰۰۹ ز کال په فبروري میاشت کې یې اعلان وکړ، چې متحده ایالات به ۱۷۰۰۰ نور اضافي سرتېري افغانستان ته ولېږي. د اوباما ادارې وروسته اعلان وکړ چې، د ۲۰۱۰ ز کال په اوړي کې به ۳۰۰۰۰ نور اضافي امریکایي سرتېري هم ولېږي او هم به د ۲۰۱۱ ز کال په جولای میاشت کې د ۱۰۰۰۰۰ امریکايي ځواکونو دایستلو لړۍ پیل کړي. د ځواکونو په زیاتوالي سره د ناټو تر مشري لاندې آیساف ځواکونو په هلمند ولایت کې د طالب وسله والو د له منځه وړو په موخه ګډ عملیات پیل کړل. د ۱۵۰۰۰ سرتېرو څخه په ګټنې سره، دا د دغې جګړې تر ټولو لوی مشترک عملیات وو.

هغه مهال چې په ۲۰۱۰ ز کال کې په افغانستان کې د متحده ایالاتو د ځواکونو او آیساف ځواکونو د عمومي قوماندان مک کرستال مقاله په رولنګ سټون مجله کې خپره شوه، مک کرسټال د اوباما د ادارې د چارواکو اړوندو جنجالي څرګندونو وروسته له امله استعفا کولو ته اړ کړای شو. د ولسمشر اوباما ادارې اعلان وکړ چې جنرال ډیوېډ پټرویوس به د ایساف ځواکونو قومانداني وکړي.

د ۲۰۱۱ ز کال د مۍ په لومړۍ نېټه، ولسمشر بارک اوباما اعلان وکړ چې متحده ایالاتو هغه عملیات ترسره کړل چې په مرسته یې د القاعده ډلې رهبر اسامه بن لادن د پاکستان په ایبټ آباد سیمه کې په خپل استوګنځي کې ووژل شو. دغه اعلان د نړیوالو له خوا وستایل شو او په صفر ډګر (ګرونډ زیرو)، ټایمز څلور لارې او له سپینې ماڼۍ بهر خلکو دغه لاسته راوړنه ولمانځل شوه. په ایبټ آباد کې د اسامه بن لادن په استوګنځای برید د متحده ایالاتو او پاکستان ترمنځ اړیکې ترینګلې کړې. د متحده ایالاتو د بې پیلوټه الوتکو په بریدونو کې چې ورته «لاسلیک شوي» بریدونه هم ویل کېدل، د ملکي وګړو د مړینې او په پاکستان کې د ناټو ځواکونو د ۲۰۱۱ کال د برید له امله چې په کې ۲۴ پاکستاني پوځیان ووژل شول، افغانستان ته په ګاوڼډ کې د ناټو تدارکاتي لاره وتړل شوه.

د ۲۰۱۱ زکال په نیمايي کې ولسمشر اوبا اعلان وکړ چې په ۲۰۱۰ زکال کې د لېږل شویو ۳۰۰۰۰ اضافي ځواکونو د ایستلو لړۍ پیل کوي. د ۲۰۱۱ ز کال په ډسمبر میاشت کې په لومړي پړاو کې ۱۰۰۰۰ سرتېري وایستل شول، په دویم پړاو کې بیا ۲۳۰۰۰ سرتېري د ۲۰۱۲ زکال په سپټمبر میاشت کې وایستل شول.

د ۲۰۱۴ ز کال تر فبروري میاشتې پورې، په ټولیز ډول ۲،۳۰۷ تنه امریکايي سرتېري د افغانستان په جګړه کې وژل شوي او ۱۹،۶۵۶ تنه نور ټپیان شوي و. 

آیساف د ۲۰۱۴ ز کال په ډسمبر میاشت کې خپل جنګي عملیات پای ته ورسول او یوازې ډېر لږ کچه ځواکونه د ایساف د ځایناستي ماموریت یا د غوڅ ملاتړ ماموریت په ترڅ کې د مشاورینو په توګه پاتې شول.

د ۲۰۲۱ زکال د اپرېل په ۱۳ مه نېټه ولسمشر جوبایډن د ۲۰۲۱ زکال د سپټمبر تر ۱۱ مې نېټې پورې له افغانستان څخه د ځواکونو د ایستلو اړوند خپل پلان اعلان کړ، دغه نېته د سپټمبر د ۱۱ مې بریدونو له شلمې کلیزې سره برابرېده. له افغانستان څخه د امریکايي ځواکونو د ایستلو نېټه د اګست ۳۱ مې نېټې ته مخکې راوړل شوه. امریکايي ځواکونو او د هغو د نړیوالو متحدینو ځواکونو هغه مهال افغانستان پرېښود، چې طالبانو خپل د ۲۰۲۱ ز کال عملیات ترسره کول او د ۲۰۲۱ ز کال د اګست په ۱۵ مه کابل سقوط وکړ. په هماغه ورځ د افغانستان ولسمشر محمد اشرف غني اړ شو، هېواد پرېږدي؛ طالبانو هم خپله بریا اعلان کړه او دغه جګړه پای ته ورسېده. د ۱۲۰۰۰۰ کسانو د ایستلو له پراخو عملیاتو وروسته، د ۲۰۲۱ ز کال د اګست په ۳۰ مه ټول امریکايي ځواکونه له افغانستان څخه ووتل.