جینیټيک پیوستون

په ګڼ‌متغیره کمي جینیټيک کې جینیټيکي پیوستون هغه ورینسي نسبت دی چې دوه صفتونه یا ځانګړنې یې د جینیټيکي لاملونو په دلیل سره شریکوي، د یوې ځانګړتیا د اړوندو جینیټیکي اغېزو تر منځ پیوستون او پر بله متفاوته ځانګړتیا جینیټيکي اغېزې چې د پلیوټروپي کچې او سببي یوځایوالي اټکل کوي. صفر جینیټيکي پیوستون څرګندوي چې د یوې ځانګړنې اړوندې جینیټيکي اغېزې له بلې څخه خپلواکې دي، په داسې حال کې چې ۱ پیوستون څرګندوي چې پر دوو ځانګړنو ټولې جینیټيکي اغېزې مساوي دي. دوه‌متغیره جینیټيکي پیوستون تر دوو په ډېرو ځانګړنو کې د پټو جینیټيکي متغیراتي عواملو په استنباط سره د سببي تحلیل په مرسته عمومي کولی شو. د جینټيکي پیوستون ماډلونه په ۱۹۷۰یمو-۱۹۸۰یمو کلونو کې د چلند په جینیټيک کې وکارول شول.

جینيټيکي پیوستونونه د جینومي پیوستون د څېړنو په اعتبارسنجۍ، نژادي اصلاح، د ځانګړنو په اټکل او د ځانګړنو او ناروغیو په سبب پېژندنه کې کارول کېږي.

دغه پیوستونونه د مالیکولي جینټیک او همدا راز د غبرګونو د اړوندو څېړنو د فردي ډېټا په مرسته اټکل کولی شو. څرګنده ده چې جینیټيکي پیوستونونه په غیر انساني جینټيک کې معمول دي او له اړوندو فنوټيپي پیوستونونو سره په پراخه کچه مشابه یا ورته دي او په انساني ځانګړنو کې ډېر موندل کېږي چې «فینوم» بلل کېږي.

یو جینيټيکي پیوستون باید د هغو چاپېریالونو تر منځ له چاپېریالي پیوستون سره پرتله شي چې پر دوو ځانګړنو اغېز کوي (مثلاً که په یوه کورنۍ کې نامناسبه تغذیه د ځیرکتیا د کچې یا ای‌کیو او ټيټ قد دواړو لامل شي)؛ د دوو ځانګړنو تر منځ یو جینيټيکي پیوستون ښايي د دوو ځانګړنو تر منځ له لیدل شوي (فینوټيپي) پیوستون سره مرسته وکړي، خو که په بل اړخ کې چاپېریالي پیوستون په کافي اندازه قوي وي، په دې حالت کې کېدای شي جینيټيکي پیوستون له لیدل شویو فینوټیپي پیوستونونو سره په ټکر کې وي. دا لیدلوری چې جینیټيکي پیوستونونه معمولاً فینوټيپي پیوستونونه منعکسوي، «د چوروډ ګومان» بلل کېږي، په انسانانو او حیواناتو کې تایید شوی دی او څرګندوي چې اندازې یې سره ورته دي؛ د بېلګې په توګه د انګلستان په بایوبنک کې د ۱۱۸ پیوستو انساني ځانګړنو له ډلې څخه د یوازې ۲۹ سلنه ځانګړنو پیوستونونه متضادې نښې لري او د یو.کې.بي.بي د ۱۷ ځانګړنو تحلیل بیا په پیوستون کې کابو یووالی څرګندوي.

استفادې

په ځانګړنو کې د بدلونونو لاملونه

جینیټيکي پیوستونونه له علمي نظره ګټور دي، ځکه چې جینیټيکي پیوستونونه د وخت په اوږدو کې په یوه شخص کې په طولي ډول تحلیلولی شو (مثلاً د ورته جینیټيکي اغېزو له امله هوش د ژوند په اوږدو کې ثابت دی – د ماشومتوب دوره له جینیټيکي پلوه له زړبودۍ سره اړیکه لري)، یا هم په نفوس او یا قومي/توکمیزو ډلو کې دا شونتیا موجوده ده تر څو څرګنده شي چې ایا بېلابېل جینونه د عمر په اوږدو کې پر یوه ځانګړنه اغېز کوي که نه (چې معمولاً داسې نه ده)، ایا بېلابېل جینونه د بېلابېلو ځايي چاپېریالونو په دلیل په بېلابېلو جمعیتونو کې پر یوه ځانګړنه اغېز کوي که نه، ایا ناروغۍ په بېلابېلو وختونو، ځایونو او جنسیتونو کې توپیر لري که نه (په ځانګړي ډول په روان‌درملنیزو تشخیصونو کې دا وېره موجوده ده چې ایا په یوه هېواد کې «اوتېزم» یا «سکېټسیفرینیا» د بل هېواد له دغه ډول ناروغیو سره یو ډول دي که نه)، او د روان‌درملنیزو اختلالاتو په څېر ځانګړنې تر کومه حده د بیولوژيکي بنسټونو او جینیټيکي معمارۍ د شریکوالي له امله په معنادار ډول سره یوځای کېږي (د بېلګې په توګه د لوست او ریاضیاتو وړتیا نه لرل له جینیټيکي پلوه د جنرالېسټ جینونو له فرضیې سره مطابقت لري او دغه جینیټيکي پیوستونونه لیدل شوي فینوټيپي پیوستونونه څرګندوي؛ حافظه، د غبرګون وخت، اوږدمهالې حافظ، اجرایي فعالیت او د ای‌کیو او ادراکي فعالیت دې ته ورته نور ځانګړي معیارونه ټول لوړ جینیټيکي پیوستون ښيي او دغه پیوستونونه ښايي د سن له لوړېدو سره ډېر شي). دا کېدای شي د دوو ځانګړنو په مفهمومي کولو کې یو مهم محدودیت وي: هغه ځانګړنې چې له فینوټيپي پلوه متفاوتې ښکاري خو جینيټکي بنسټ یې مشترک دی، پر دغو دواړو ځانګړنو د جینونو د اغېز د څرنګوالي تشرېح ته اړتیا لري.

اصلاح یا روزنه

هغه سپیان چې وېښتان نه‌لري، غاښونه یې نیمګړي دي؛ هغه حیوانات چې اوږده او زیږه وېښتان لري، اوږده او ډېر ښکر لري؛ هغه کوترې چې پر پښو یې بڼکې دي، د بېرونیو ګوتو په منځ کې پوستکی لري؛ هغه کوترې چې مښوکې یې لنډې دي، پښې یې کوچنۍ دي او هغه کوترې چې اوږدې مښوکې لري، پښې یې لویې دي. پر دې بنسټ، که انسان خپلې اصلاح ته دوام ورکړي او بالاخره هره ځانګړنه بدله کړي، د پیوستون د قوانیو په دلیل به د جوړښت کابو ټولې برخې بدلې کړای شي. - چارلېز ډاروین، د نوعو اصل، ۱۸۵۹