د "اېلېکټرون" د بڼو تر مېنځ توپير

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا
Content deleted Content added
د سمون لنډیز نسته
د سمون لنډیز نسته
۹ کرښه: ۹ کرښه:
<big>
<big>
=== اېلېکټرون يا اِلــِــکترون (اَنګارلۍ يا اَنګارلیون يا برېښــَــک) Electron ===
=== اېلېکټرون يا اِلــِــکترون (اَنګارلۍ يا اَنګارلیون يا برېښــَــک) Electron ===
اُوس اِلکترون يوه ډېره وَړه ذره (بــَــرخــَــکلۍ يا بــَــڅــِــرکه) particle پېژندل شوې ده چې يو ډَول برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټــَــي) لري او کېدَی شي چې «الکترون» ته په پښتو ژبې کښې «اَنګارلۍ» يا «اَنګارليون» يا «برېښک» وویل شي اَو په فيزیک (پنځپوهن) اَو په کېميا کښې د الکترون (برېښک) برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټي) ته د منفي (نغوښتشويځ يا نغوښتدي) چاړج يا شارژ (يا بار يا پېټــَــی) يا negative charge نوم ورکړل شوی دئ .
اُوس اِلکترون يوه ډېره وَړه ذره (بــَــرخــَــکلۍ يا بــَــڅــِــرکه) particle پېژندل شوې ده چې يو ډَول برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټــَــی) لري او کېدَی شي چې «الکترون» ته په پښتو ژبې کښې «اَنګارلۍ» يا «اَنګارليون» يا «برېښک» وویل شي اَو په فيزیک (پنځپوهن) اَو په کېميا کښې د الکترون (برېښک) برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټي) ته د منفي (نغوښتشويځ يا نغوښتدي) چاړج يا شارژ (يا بار يا پېټــَــی) يا negative charge نوم ورکړل شوی دئ .
<br>
<br>
وَیل شوي چې دِ اېلېکټرون (یا د اِلــِــکترون يا د اَنګارلیون يا د برېښک) دروندتهيا يا کــُــتله يا مــَــنځـســِــټ یا mass ئې
وَیل شوي چې دِ اېلېکټرون (یا د اِلــِــکترون يا د اَنګارلیون يا د برېښک) دروندتهيا يا weight يا اَصلاً اَو آرليځ چې کــُــتله يا مــَــنځـســِــټ یا mass ئې
<br>
<br>
<br>
<br>
۲۸ کرښه: ۲۸ کرښه:
<br>
<br>
<br>
<br>
برق ته په عربي ژبې کښې «کــَــهرَباء» فرمايل کيږي ، اَو «کــَــهرَباء» د ځينوں وِنوں د پوټکي څخه راوتونکې سريښناکې مادې (مونږتاوَړ يا مووَر) يا matter ته هم فرمايل کيږي چې په اول وقت يا ړومبین مهال يا پروړاندتر زمان کښې «کــَــهرَباء» لږ څه نرمه ډَوله وي مګر چې وچه شي کلــَــک تهوکی ورڅې جوړيږي چې رنګ ئې تيارِه سور يا تیاره مــِــسي ډَوله رنګ وي ، اَو چې د مصاله ډَوله ماده يا تهوکي په ډَول که په ويښتان وموښل شي اَو بيا ځينې سپک او ډېر واړه واښه يا د کاغذ وړې ټوټې که ورته د موښل څخه (يا څې) وروسته نږدې کړل شي ، آں واړه واښه يا د کاغذ وړې ټوټې د ځان خوا ته کښــِــل يا کــَــش کــَــوِل يا چور کول يا روبــِــل يا رېبــِــل کولي شي اَو ويل شوي دي چې د عربي ژبې کلمه (وَيــَــی يا وَیون يا وَیوکــَــی) چې «کــَــهرَباء» ده شاید چې د پاړسي ژبې څخه د «کاه رُبا» په ډَول عربي ژبې کښې کارَوِل شوي وي ، چې په پاړسي ژبې کښې «کاه» يعني (منځآند کوي) چې «واښــِــه» اَو «رُبا» د «روبيدن» يعني «د روي څې يا د مخ څخه بې يا بدون کـېـدِل» چې «رُباينده» په پاړسي ژبې کښې «تــِــښتــَــوِندوي يا تښتوونکي يا اِختــِــطافګــَــر» ته هم وَيل کيږي اَو په پاړسي ژِبې کښې «رَبودن» يعني (يا منځآندَوي) چې «تــِــښـتــَــوِل» يا «اِخـتــِــطاف کــَــوُل» ، اَو په پاړسي ژبې کښې «روباه» يعني (منځآند کوي) چې «ګيدړ» ته هم وَیل کيږي ، ځکه چې «ګيدړ» «دِ ګير کېدو څې ډار» به ئې شاید چې لــَــرِه اَو بیا چالاک اَو ظالم او غــَــل څاروَی وو چې چرګان ئې غلا اَو دزدي اَو ســِــرقــَــت کــَــوِل او «د روي څخه بې يا بدون کول» اَو چرګان ئې وَژل او چرګان ئې خوَړل ، په تأسف اَو په خواشيني . اَو په پاړسي ژبې کښې «روباندن» يعني اَو منځآند کوي چې «روبــِــل» يا «رېبز کول» يا «جارو کول» يا «جاروب کول» ته هم فرمایل کيږي چې د ځمکې څخه واړه خس او خاشاک او خــَــځــَــلې اَو خاوره د ځمکې د پوړ يا د فرش د روي يا د مخ څخه ايسته او بې او بدون کېدل ، چې په پښتو ژبې کښې «رېبل» يا «روبــِــل» يا «لــَــو کول» يا «دَرَو کول» هم د ځمکې د روي يا د مخ څخه بوټي بې يا بدون يا ايسته کول وو .<br>
برق ته په عربي ژبې کښې «کــَــهرَباء» فرمايل کيږي ، اَو «کــَــهرَباء» د ځينوں وِنوں د پوټکي څخه راوتونکې سريښناکې مادې (مونږتاوَړ يا مووَر) يا matter ته هم فرمايل کيږي چې په اول وقت يا ړومبین مهال يا پروړاندتر زمان کښې «کــَــهرَباء» لږ څه نرمه ډَوله وي مګر چې وچه شي کلــَــک تهوکی ورڅې جوړيږي چې رنګ ئې تيارِه سور يا تیاره مــِــسي ډَوله رنګ وي ، اَو چې د مصاله ډَوله ماده يا تهوکي په ډَول که په ويښتان وموښل شي اَو بيا ځينې سپک او ډېر واړه واښه يا د کاغذ وړې ټوټې که ورته د موښل څخه (يا څې) وروسته نږدې کړل شي ، آں واړه واښه يا د کاغذ وړې ټوټې د ځان خوا ته کښــِــل يا کــَــش کــَــوِل يا چور کول يا روبــِــل يا رېبــِــل کولي شي اَو ويل شوي دي چې د عربي ژبې کلمه (وَيــَــی يا وَیون يا وَیوکــَــی) چې «کــَــهرَباء» ده شاید چې د پاړسي ژبې څخه د «کاه رُبا» په ډَول عربي ژبې کښې کارَوِل شوي وي ، چې په پاړسي ژبې کښې «کاه» يعني (منځآند کوي) چې «واښــِــه» اَو «رُبا» د «روبيدن» يعني «د روي څې يا د مخ څخه بې يا بدون کـېـدِل» چې «رُباينده» په پاړسي ژبې کښې «تــِــښتــَــوِندوي يا تښتوونکي يا اِختــِــطافګــَــر» ته هم وَيل کيږي اَو په پاړسي ژِبې کښې «رَبودن» يعني (يا منځآندَوي) چې «تــِــښـتــَــوِل» يا «اِخـتــِــطاف کــَــوُل» ، اَو په پاړسي ژبې کښې «روباه» يعني (منځآند کوي) چې «ګيدړ» ته هم وَیل کيږي ، ځکه چې «ګيدړ» «دِ ګير کېدو څې ډار» به ئې شاید چې لــَــرِه اَو بیا چالاک اَو ظالم او غــَــل اَو دزد اَو سارِق څاروَی وو چې چرګان ئې غلا اَو دزدي اَو ســِــرقــَــت کــَــوِل او «د روي څخه بې يا بدون کول» اَو چرګان ئې وَژل او چرګان ئې خوَړل ، په تأسف اَو په خواشيني . اَو په پاړسي ژبې کښې «روباندن» يعني اَو منځآند کوي چې «روبــِــل» يا «رېبز کول» يا «جارو کول» يا «جاروب کول» ته هم فرمایل کيږي چې د ځمکې څخه واړه خس او خاشاک او خــَــځــَــلې اَو خاوره د ځمکې د پوړ يا د فرش د روي يا د مخ څخه ايسته او بې او بدون کېدل ، چې په پښتو ژبې کښې «رېبل» يا «روبــِــل» يا «لــَــو کول» يا «دَرَو کول» هم د ځمکې د روي يا د مخ څخه بوټي بې يا بدون يا ايسته کول وو .<br>


همداراز په عربي ژِبې کښې چې «چاړج» ته «شــُــحـنـة» فرمايل کيږي ، شاید چې دا د «شــُــحـنـة» کلمه (ويی يا ويون يا ويوکی) هم د پاړسي د ژِبې ســَــره شاید چې اَړیکه يا رابطه شاید چې لري ، ځکه چې په پاړسي ژِبې کښې «شانه» هم «ږمــَــنځ» ته فرمايل کيږي چې پــِــه ويښتان يا پــِــه مويان موښــِــل کيږي ، اَو همداراز په پاړسي ژِبې کښې «شانه» يعني (يا منځآندَوي) چې «اُوږه» يا «وِلــَــی» يا «دوش» يا «کــَــتـف» چې ځينې اِنسانان (يا ځينې سړيلیزان) پــِــر اُوږې يا پــِــر وِلي يا پــِــر شانې کوم «بار» يا کوم «پـېـټــَــی» ئې وړل . همداراز په يوناني (يا اِغريقي يا اِېـلـېـنـيـکي) ژِبې کښې يا په Greek language کښې βαρος چې «باروس» لوَستــِــل کيږي دا يعني (يا منځآندَوي) چې «بارون» يا «بار» يا «پـېـټــَــی» يا «دروندتـوب» يا «دروندتـهـيـا» يا «دروندوالــَــی» . مګر په يوناني (يا اِغريقي يا اِېـلـېـنـيـکي) ژِبې کښې يا په Greek language کښې ، د برق لپاره چاړج يا د برېښنا يا د انګارليځيتهيا يا electricity ته اړيکوال «بار» ، ته φορτίο لــِــکه چې فرمايل کيږي ، چې «فورتيـْـو» لــِــکه چې لـوَسـتــِــل کيږي اَو چې د پښتو ژِبې «پورته اِي وو» کلمې (ويي يا وَيان يا وَيونان يا وَيوکي) شاید چې د کوم چا پام پا توجه ته راوړي ، اَو «بار» يا «پـېـټــَـی» هم ځينې پلاوې «پورته» کېدِه ، د وړل لپاره .
همداراز په عربي ژِبې کښې چې «چاړج» ته «شــُــحـنـة» فرمايل کيږي ، شاید چې دا د «شــُــحـنـة» کلمه (ويی يا ويون يا ويوکی) هم د پاړسي د ژِبې ســَــره شاید چې اَړیکه يا رابطه شاید چې لري ، ځکه چې په پاړسي ژِبې کښې «شانه» هم «ږمــَــنځ» ته فرمايل کيږي چې پــِــه ويښتان يا پــِــه مويان موښــِــل کيږي ، اَو همداراز په پاړسي ژِبې کښې «شانه» يعني (يا منځآندَوي) چې «اُوږه» يا «وِلــَــی» يا «دوش» يا «کــَــتـف» چې ځينې اِنسانان (يا ځينې سړيلیزان) پــِــر اُوږې يا پــِــر وِلي يا پــِــر شانې کوم «بار» يا کوم «پـېـټــَــی» ئې وړل . همداراز په يوناني (يا اِغريقي يا اِېـلـېـنـيـکي) ژِبې کښې يا په Greek language کښې βαρος چې «باروس» لوَستــِــل کيږي دا يعني (يا منځآندَوي) چې «بارون» يا «بار» يا «پـېـټــَــی» يا «دروندتـوب» يا «دروندتـهـيـا» يا «دروندوالــَــی» . مګر په يوناني (يا اِغريقي يا اِېـلـېـنـيـکي) ژِبې کښې يا په Greek language کښې ، د برق لپاره چاړج يا د برېښنا يا د انګارليځيتهيا يا electricity ته اړيکوال «بار» ، ته φορτίο لــِــکه چې فرمايل کيږي ، چې «فورتيـْـو» لــِــکه چې لـوَسـتــِــل کيږي اَو چې د پښتو ژِبې «پورته اِي وو» کلمې (ويي يا وَيان يا وَيونان يا وَيوکي) شاید چې د کوم چا پام يا توجه ته راوړي ، اَو «بار» يا «پـېـټــَـی» هم ځينې پلاوې «پورته» کېدِه ، د وړل لپاره .
<br>
<br>
<br>
<br>
۱۰۶ کرښه: ۱۰۶ کرښه:
دا څو موضوع ګان (يا سکالوګان) د «اَتوم (يا نامات) atom» او د «هسته (يا خستکې يا زڼي يا زِړي يا نــِــناکېلون يا نوکټــِــکلۍ) nucleus» او د «وړانګشونوں (يا د تشعشوں يا د اَشــِــعــّــوں) radiations» په باره کښې دلته ډېرتر نه يادَوو ، اَو مهمتر (آندراوړاندتر) د الکترون (اَنګارلیون يا انګارلۍ يا برېښک) ذرة يا برخــَــکلۍ (يا برخه لۍ يا برخه ګــَــکه يا بــَــڅــِــرکه) يا particle ده چې اُوس فيزیکپوهان (يا پنځپوهان) دِسې اَنګېري چې د برقي سيموں (برېښي مــِــزیوں يا انګارليځ پــِــړيوں) electric wires د لارې د ترڅ څخه برقي جــَــرَیان (برېښي بــَــهير يا برېښي ځغــَــلــَــند يا اَنګارليځ کړلځغاستاند) electric current چې د ترَڅ څخه ئې تېريږي ، آں برقی جریان (برېښي بهیر يا اَنګارليځ ځغــَــلــَــند يا برقي کړلځغاستاند) د الکترونوں (انګارلیونوں يا د انګارلۍ ګانوں يا د برېښکيوں) جریان (يا بهير يا ځغــَــلــَــند يا کړلځغاستاند) دئ . او همداراز که چېرې يو فلزي (يا مادېتــَــلنــَــعـليځ يا مادېتــَــلناليځ) سیم (مــِــزَی يا پــِــړَی يا رَسۍ) metallic wire لــِــکه د اوسپنې يا د مس یا د طلا (يا ژېړزَر يا سرِه زَر) څخه چې که سیم (مــِــزَی يا پــِــړَی يا رَسۍ) د آں څخه (يا څې) که جوړ شــِــوَی وي او که ډېر نــَــرَی يا ډېر مــَــيين جوړ شوَی وي او که د ترڅ څخه (يا څې) ئې شدید (اينــِــناترينګليځ) intensive برقي (برېښي يا اَنګارليځ) جریان (بهیر يا ځغــَــلــَــند يا کړلځغاستاند) که روان يا تلاند که وي ، آں نری يا ميين فلزي (مادېتلناليځ) سیم (يا مزی يا پــِــړَی) ډېر تود (يا ډېر ګــَــرم) کېدَی شي چې شي ، او چې که ډېر ګرم (يا که ډېر تود) شو کېدی شوَی چې سور رنګ يا روڼ رنګ ئې شي او تود (يا ګرم) سیم (يا مزی يا پــِــړَی) خپل شاوخوا ته هم ځينې الکترونان (اَنګارلیونان يا انګارلۍ ګان يا برېښکان) electrons ئې خوشې (يا اِېله يا آزاد) کــَــوِلي شـوَی ، ځکه چې که اِلــِــکترون (انګارلیون يا برېښک) چې دِ منفي (نغوښتدي) بــَــرقي چاړج (برېښي بار يا اَنګارليځ پېټی يا کــَــهربائي شــُــحنة يا شارژ) لــَــرِندوي په ډَول مــَــنــِــل شــِــوَی دئ که يو اِلــِــکترون (انګارلیون يا برېښک) که کافي يا بسيا اِنــِــرژي (يا اِنــِــرجي يا اِينــِــناګاري يا اِينــِــناګــَــرِښت يا شيمه) يا energy که ولري ، ځان د خپل اتوم (نامات) atom د مــُــثبــَــت (پــُــځيدي) positive د آپــِــضــِــد (يا د آپــِــځېلي) opposite کښــِــلګــَــر بــَــرقي چاړج (برېښي بار يا اَنګارليځ پېټی يا کــَــهربائي شــُــحنة يا شارژ) لــَــرِندويې هــَــستې (خــَــستــَــکې يا نــِــناکېلون يا نوکټــِــکلۍ) nucleus څخه خپل ځان خوشې (يا اِېله) يا آزاد کــَــوِلــَــی شي .
دا څو موضوع ګان (يا سکالوګان) د «اَتوم (يا نامات) atom» او د «هسته (يا خستکې يا زڼي يا زِړي يا نــِــناکېلون يا نوکټــِــکلۍ) nucleus» او د «وړانګشونوں (يا د تشعشوں يا د اَشــِــعــّــوں) radiations» په باره کښې دلته ډېرتر نه يادَوو ، اَو مهمتر (آندراوړاندتر) د الکترون (اَنګارلیون يا انګارلۍ يا برېښک) ذرة يا برخــَــکلۍ (يا برخه لۍ يا برخه ګــَــکه يا بــَــڅــِــرکه) يا particle ده چې اُوس فيزیکپوهان (يا پنځپوهان) دِسې اَنګېري چې د برقي سيموں (برېښي مــِــزیوں يا انګارليځ پــِــړيوں) electric wires د لارې د ترڅ څخه برقي جــَــرَیان (برېښي بــَــهير يا برېښي ځغــَــلــَــند يا اَنګارليځ کړلځغاستاند) electric current چې د ترَڅ څخه ئې تېريږي ، آں برقی جریان (برېښي بهیر يا اَنګارليځ ځغــَــلــَــند يا برقي کړلځغاستاند) د الکترونوں (انګارلیونوں يا د انګارلۍ ګانوں يا د برېښکيوں) جریان (يا بهير يا ځغــَــلــَــند يا کړلځغاستاند) دئ . او همداراز که چېرې يو فلزي (يا مادېتــَــلنــَــعـليځ يا مادېتــَــلناليځ) سیم (مــِــزَی يا پــِــړَی يا رَسۍ) metallic wire لــِــکه د اوسپنې يا د مس یا د طلا (يا ژېړزَر يا سرِه زَر) څخه چې که سیم (مــِــزَی يا پــِــړَی يا رَسۍ) د آں څخه (يا څې) که جوړ شــِــوَی وي او که ډېر نــَــرَی يا ډېر مــَــيين جوړ شوَی وي او که د ترڅ څخه (يا څې) ئې شدید (اينــِــناترينګليځ) intensive برقي (برېښي يا اَنګارليځ) جریان (بهیر يا ځغــَــلــَــند يا کړلځغاستاند) که روان يا تلاند که وي ، آں نری يا ميين فلزي (مادېتلناليځ) سیم (يا مزی يا پــِــړَی) ډېر تود (يا ډېر ګــَــرم) کېدَی شي چې شي ، او چې که ډېر ګرم (يا که ډېر تود) شو کېدی شوَی چې سور رنګ يا روڼ رنګ ئې شي او تود (يا ګرم) سیم (يا مزی يا پــِــړَی) خپل شاوخوا ته هم ځينې الکترونان (اَنګارلیونان يا انګارلۍ ګان يا برېښکان) electrons ئې خوشې (يا اِېله يا آزاد) کــَــوِلي شـوَی ، ځکه چې که اِلــِــکترون (انګارلیون يا برېښک) چې دِ منفي (نغوښتدي) بــَــرقي چاړج (برېښي بار يا اَنګارليځ پېټی يا کــَــهربائي شــُــحنة يا شارژ) لــَــرِندوي په ډَول مــَــنــِــل شــِــوَی دئ که يو اِلــِــکترون (انګارلیون يا برېښک) که کافي يا بسيا اِنــِــرژي (يا اِنــِــرجي يا اِينــِــناګاري يا اِينــِــناګــَــرِښت يا شيمه) يا energy که ولري ، ځان د خپل اتوم (نامات) atom د مــُــثبــَــت (پــُــځيدي) positive د آپــِــضــِــد (يا د آپــِــځېلي) opposite کښــِــلګــَــر بــَــرقي چاړج (برېښي بار يا اَنګارليځ پېټی يا کــَــهربائي شــُــحنة يا شارژ) لــَــرِندويې هــَــستې (خــَــستــَــکې يا نــِــناکېلون يا نوکټــِــکلۍ) nucleus څخه خپل ځان خوشې (يا اِېله) يا آزاد کــَــوِلــَــی شي .
</big>
</big>
=== دِ کــَــتـهود (يا دِ «کښــَــتـهالاردِووت») وړانګ (يا تشعشع) ټـيـوب (يا ډَبائوږد) Cathode ray tube ===
== <big>دِ کــَــتـهود (يا دِ «کښــَــتـهالاردِووت») وړانګ (يا تشعشع) ټـيـوب (يا ډَبائوږد) Cathode ray tube</big> ==
<br>
<br>
<big>دِ ويکيپـېـډيا په دې اينترنتي صفحې يا پاڼې کښې آں پاسينــَــی يا پورتنی اَنځور يا تصوير دِ کــَــتـهود (يا دِ «کښــَــتـهالاردِووت») وړانګ (يا تشعشع) ټـيـوب (يا ډَبائوږد) cathode ray tube دئ ، چې د منځ هــَــواء يا غازونه ورځنې اِيستــِــل شــِــوي وي .
<big>دِ ويکيپـېـډيا په دې اينترنتي صفحې يا پاڼې کښې آں پاسينــَــی يا پورتنی اَنځور يا تصوير دِ کــَــتـهود (يا دِ «کښــَــتـهالاردِووت») وړانګ (يا تشعشع) ټـيـوب (يا ډَبائوږد) cathode ray tube دئ ، چې د منځ هــَــواء يا غازونه ورځنې اِيستــِــل شــِــوي وي .

د ۰۳:۴۷, ۲۴ جنوري ۲۰۱۹ بڼه

اېلېکټرون (په انگرېزي: Electron) د لېپټونونو څخه یوه اټومي زېره ‌ذره ده چې منفي بریښنايي بار (چارج) لري.

اېلېکټرون يا اِلــِــکترون (اَنګارلۍ يا اَنګارلیون يا برېښــَــک) Electron

اُوس اِلکترون يوه ډېره وَړه ذره (بــَــرخــَــکلۍ يا بــَــڅــِــرکه) particle پېژندل شوې ده چې يو ډَول برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټــَــی) لري او کېدَی شي چې «الکترون» ته په پښتو ژبې کښې «اَنګارلۍ» يا «اَنګارليون» يا «برېښک» وویل شي اَو په فيزیک (پنځپوهن) اَو په کېميا کښې د الکترون (برېښک) برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټي) ته د منفي (نغوښتشويځ يا نغوښتدي) چاړج يا شارژ (يا بار يا پېټــَــی) يا negative charge نوم ورکړل شوی دئ .
وَیل شوي چې دِ اېلېکټرون (یا د اِلــِــکترون يا د اَنګارلیون يا د برېښک) دروندتهيا يا weight يا اَصلاً اَو آرليځ چې کــُــتله يا مــَــنځـســِــټ یا mass ئې

me = 9,1093897(54)x10-31 kilogram


دئ اَو د برقي (برېښي يا انګارليځ يا کهربائي) چاړج (بار يا پـېـټـي) electric charge اندازه يا مېچ يا کچ ئې

e = 1,60217733(49)x10-19 Coulombs


په تجرِبـېـوں يا آزمايــِــښـتـهوں کښې همدونمره اَندازه يا مېچ يا کچ شــِــوي ميندِل شــِــوي دي .

برق ته په عربي ژبې کښې «کــَــهرَباء» فرمايل کيږي ، اَو «کــَــهرَباء» د ځينوں وِنوں د پوټکي څخه راوتونکې سريښناکې مادې (مونږتاوَړ يا مووَر) يا matter ته هم فرمايل کيږي چې په اول وقت يا ړومبین مهال يا پروړاندتر زمان کښې «کــَــهرَباء» لږ څه نرمه ډَوله وي مګر چې وچه شي کلــَــک تهوکی ورڅې جوړيږي چې رنګ ئې تيارِه سور يا تیاره مــِــسي ډَوله رنګ وي ، اَو چې د مصاله ډَوله ماده يا تهوکي په ډَول که په ويښتان وموښل شي اَو بيا ځينې سپک او ډېر واړه واښه يا د کاغذ وړې ټوټې که ورته د موښل څخه (يا څې) وروسته نږدې کړل شي ، آں واړه واښه يا د کاغذ وړې ټوټې د ځان خوا ته کښــِــل يا کــَــش کــَــوِل يا چور کول يا روبــِــل يا رېبــِــل کولي شي اَو ويل شوي دي چې د عربي ژبې کلمه (وَيــَــی يا وَیون يا وَیوکــَــی) چې «کــَــهرَباء» ده شاید چې د پاړسي ژبې څخه د «کاه رُبا» په ډَول عربي ژبې کښې کارَوِل شوي وي ، چې په پاړسي ژبې کښې «کاه» يعني (منځآند کوي) چې «واښــِــه» اَو «رُبا» د «روبيدن» يعني «د روي څې يا د مخ څخه بې يا بدون کـېـدِل» چې «رُباينده» په پاړسي ژبې کښې «تــِــښتــَــوِندوي يا تښتوونکي يا اِختــِــطافګــَــر» ته هم وَيل کيږي اَو په پاړسي ژِبې کښې «رَبودن» يعني (يا منځآندَوي) چې «تــِــښـتــَــوِل» يا «اِخـتــِــطاف کــَــوُل» ، اَو په پاړسي ژبې کښې «روباه» يعني (منځآند کوي) چې «ګيدړ» ته هم وَیل کيږي ، ځکه چې «ګيدړ» «دِ ګير کېدو څې ډار» به ئې شاید چې لــَــرِه اَو بیا چالاک اَو ظالم او غــَــل اَو دزد اَو سارِق څاروَی وو چې چرګان ئې غلا اَو دزدي اَو ســِــرقــَــت کــَــوِل او «د روي څخه بې يا بدون کول» اَو چرګان ئې وَژل او چرګان ئې خوَړل ، په تأسف اَو په خواشيني . اَو په پاړسي ژبې کښې «روباندن» يعني اَو منځآند کوي چې «روبــِــل» يا «رېبز کول» يا «جارو کول» يا «جاروب کول» ته هم فرمایل کيږي چې د ځمکې څخه واړه خس او خاشاک او خــَــځــَــلې اَو خاوره د ځمکې د پوړ يا د فرش د روي يا د مخ څخه ايسته او بې او بدون کېدل ، چې په پښتو ژبې کښې «رېبل» يا «روبــِــل» يا «لــَــو کول» يا «دَرَو کول» هم د ځمکې د روي يا د مخ څخه بوټي بې يا بدون يا ايسته کول وو .

همداراز په عربي ژِبې کښې چې «چاړج» ته «شــُــحـنـة» فرمايل کيږي ، شاید چې دا د «شــُــحـنـة» کلمه (ويی يا ويون يا ويوکی) هم د پاړسي د ژِبې ســَــره شاید چې اَړیکه يا رابطه شاید چې لري ، ځکه چې په پاړسي ژِبې کښې «شانه» هم «ږمــَــنځ» ته فرمايل کيږي چې پــِــه ويښتان يا پــِــه مويان موښــِــل کيږي ، اَو همداراز په پاړسي ژِبې کښې «شانه» يعني (يا منځآندَوي) چې «اُوږه» يا «وِلــَــی» يا «دوش» يا «کــَــتـف» چې ځينې اِنسانان (يا ځينې سړيلیزان) پــِــر اُوږې يا پــِــر وِلي يا پــِــر شانې کوم «بار» يا کوم «پـېـټــَــی» ئې وړل . همداراز په يوناني (يا اِغريقي يا اِېـلـېـنـيـکي) ژِبې کښې يا په Greek language کښې βαρος چې «باروس» لوَستــِــل کيږي دا يعني (يا منځآندَوي) چې «بارون» يا «بار» يا «پـېـټــَــی» يا «دروندتـوب» يا «دروندتـهـيـا» يا «دروندوالــَــی» . مګر په يوناني (يا اِغريقي يا اِېـلـېـنـيـکي) ژِبې کښې يا په Greek language کښې ، د برق لپاره چاړج يا د برېښنا يا د انګارليځيتهيا يا electricity ته اړيکوال «بار» ، ته φορτίο لــِــکه چې فرمايل کيږي ، چې «فورتيـْـو» لــِــکه چې لـوَسـتــِــل کيږي اَو چې د پښتو ژِبې «پورته اِي وو» کلمې (ويي يا وَيان يا وَيونان يا وَيوکي) شاید چې د کوم چا پام يا توجه ته راوړي ، اَو «بار» يا «پـېـټــَـی» هم ځينې پلاوې «پورته» کېدِه ، د وړل لپاره .

برقي چاړجونه (برېښي بارونه يا انګارليځ پـېـټـي يا کــَــهـرَبائي شــُــحـنــَــة ګانې) Electric charges

په طبیعت (پنځون يا پیداشوښت يا نــَــسڅېشوِښت يا نــَــسڅــِــښتکړا یا nature ) کښې دوه ډَوله برقي (برېښي يا اَنګارليځ يا کــَــهرَبائي) چاړجونه (بارونه يا پېټي يا شارژان يا شــُــحنة ګان) میندل شوي وو چې د ځينوں تهوکیوں يا څــِــهيزوں يا شــَــيوں تر موښلوں وروسته ځينې ذرې (يا بــَــرخــَــکلۍ ګانې) يا وړې ټوټې يو بــِــل ته کــَــش کېدل يا راکښــِــل کېدل او ځينې نورې ټوټې يا ذرې (يا بــَــرخــَــکلۍ ګانې) د يو بــِــل څخه (يا څې) تښتېدل . اَو ځينوں پوهوں وَګــَــړيوں دسې و ئې اَنګېرل چې د تهوکیوں يا دِ څــِــهيزوں يا د شــَــيوں آں وړې ټوټې (يا بــَــرخــَــکلۍ ګانې) که يو بــِــل راکښي ، آں نور بــِــل ډَول يا مخالف یا پر ضد يا پرځېل يا ناهــَــمډَول برقي چاړجونه (برېښي بارونه يا انګارليځ پېټي يا کــَــهـرَبائي شــُــحـنــَــة ګانې) به شاید چې لري ، اَو که د يو بــِــل څخه يا څې د تهوکيوں ذرې يا ټوټې که يو څه لرې تښتي يا ځانوں ته نــِــه نږدې کيږي ، آں ذرې (يا بــَــرخــَــکلۍ ګانې) يا ټوټې به همډَول يا همنوع برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټــَــی يا کــَــهرَبائي شــُــحنة) به شاید چې لري . او پوهان يا پوهوں دوه نومان ئې برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټي يا کــَــهرَبائي شــُــحنة) ته ئې وټاکل چې دسې نومول شوي دي :

۱. «مثبت (پــِــځيشويځ يا پــُــځيشويځ يا پــِــځيدي يا پــــُــځـيـدي يا اِيجابي) چاړج (يا شارژ يا بار يا پېټــَــی يا شــُــحنة)» positive charge .

۲. «مــَــنفي (نــِــغوښتشويځ يا نــِــغوښتدي يا ســَــلبي) چاړج (يا شارژ يا بار يا پېټــَــی يا شــُــحنة)» negative charge .

ءِ دې ليکــِــن لـوَسـتــِــندويان کولي شي چې ځان ته باوري کړي چې برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټــَــی) په رِښتهیا شته يا سته دئ ، اَو آں په دې ډَول چې د کاغذ يوه برخه په ډېروں وړوں ټوټېوں څيرې کړي اَو اول يا ړومبین يا پروړاندتر چې پام او تــَــوَجــُّــه وُکړي چې یو مصاله ايځ قلم لــِــکه د بيک قلم د کاغذ وَړوں څيرې شــِــويوں ټوټېوں ته که کوم څوک هاسې قلم که خوشې نږدې کړي نور د کاغذ وړې ټوټې به هېڅ خوځښت لــِــکه چې وُ به نــِــه کړي ، مګر چې همآں مصاله ايځ قلم لــِــکه د بیک قلم که واخلي او په خپل ويښتان يا په خپلوں ويښتوں همآں مصاله ايځ قلم يو څه که وموښي يا مالــِـښت که يو څه وَرکړي او بیا د کاغذ وَړېوں ټوټېوں ته که په ويښتوں موښــِــل شــِــوَی قلم که نږدې کړي ، کېدَی شي چې ولیدل شي چې د کاغذ وړې ټوټې ، د مصاله ايځ قلم خوا ته به لــِــکه چې راوکښــِــل شي او يا کــَــش شي . چې دا کــَــش کېدا يا راکښــِــل کېدا د برقي چاړج (برېښي بار يا د انګارليځ پېټي) د شتون څخه (يا څې) د رامنځته کېدو د رُويه يا د وَجه څخه (یا څې) په سوچ کښې توضيح يا جـَــوتکړن شوي .

ماده (يا مونږتاوَړ يا مووَر) Matter ، هــَــمـپـېـږده (يا مــُــرَکــَّــبه) ماده (يا مونږتاوَړ يا مووَر) Compound Matter اَو آپــِــهـلمــَــنده (يا آپــَــيلمــَــنده يا عــُــنصــُــري) ماده (مونږتاوَړ يا مووَر) Elemental Matter

اُوسمهال فیزیک پوهان (يا پنځپوهان) اَو کېمیا پوهان دِسې اَنګېري چې په جهان کښې ټول شيان يا څــِــهيزان چې ليدل کيږي او په لاس کښې لمس يا لاسموښ يا ټکموښ يا موښل کېدی شي ، او «دروندتهیا» weight يا «کـــُـــتـله» يا «مــَــنځـســِــټ» mass که لري ، آں ته «ماده (يا مونږتاوَړ يا مووَر) matter» وَيل کېدَی شي ، اَو که آں ماده (مونږتاوَړ يا مووَر) يا تهوکی يا څــِــهيځ که دِ څو ناهــَــمډَوليوں بــَــرخـېـوں څــِــخه (يا څې) ګډه يا همپـېـږده يا مــُــرَکــَّــبه ماده (مونږتاوَړ يا مووَر) يا تهوکی يا څــِــهيځ compound matter or thing که نــِــه وي ، اَو که صافه اَو سوچه اَو ناګــَــډه ماده (مونږتاوَړ يا مووَر) یا تهوکی که وي ، آں ماده (يا مونږتاوَړ يا مووَر) يا تهوکي يا څــِــهيځ ته «عــُــنصــُــر» يا «آپــَــيلمــَــند» يا «آپــِــهلمــَــند» يا element يا «عــُــنصــُــري ماده (يا آپــِــهلمــَــندي مونږتاوَړ يا آپــَــيلمــَــندي مووَر) elemental matter» فرمایل کيږي چې په جهان کښې د ۲۰۱۶ میلادي يا زېږدين مسيحي کال پورې شاوخوا ۱۱۸ عنصران يا آپهلمندان پېژندل شوي وو اَو فيزیک پوهان (پنځپوهان) اَو کېمیا پوهان انګېرلي وو چې آں ټولې عنصري پا آپهلمندي مادې (مونږتاوَړان يا مووَران) یا تهوکي د واړه ترینوں ټوټېـوں څخه جوړ شوي دي ، چې که آں وړه ترینه ټوټه که ماته کړله شي ، بیا د همآں مادې (يا مونږتاوَړ يا مووَر) يا تهوکي خاصیت (ځانګړتهیا) دمنځه ځي ، اَو د عنصري يا د آپهلمندي مادې يا تهوکي وړې ترينې ټوټې ته «اَتوم» يا «نامات» فرمایل شوي وو .

اَتوم (يا «نامات») Atom

«اَتوم» atom يو د يوناني يا د اِغريقي يا د اِېـلېـنيکي ژِبې Greek language څې جوړه شوې يا راوړل شــِــوې کلمه (يا وَيــَــی يا ویوکی يا وَیون) دي چې په پښتو ژبې کښې آں ته «نامات» ويلي شو ، چې د عنصري يا د آپهلمندي elemental مادې (يا مونږتاوَړ يا مووَر) matter وَړېـتــَــرينې ټوټې ته «اَتوم» يا «نامات» atom فرمایل شوي وواَو پوهان د ځينوں آزمايښتوں د لیدوں څخه وروسته دسې انګېري چې «اَتوم» يوه هــَــسته (يا يوه خــَــستــَــکه يا زَڼــَــی يا زِړَی يا مــَــندِکه يا نــَــواة يا نوکټــِــکلۍ يا نــِــناکېلون) يا nucleus لري چې هسته يا زَڼــَــی يا زِړَی د اتوم ، مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) يا positive برقي چاړج يا شارژ (يا برېښي بار يا انګارليځ پېټــَــی يا کهربائي شــُــحنة) به لري ، او د اَتوم شاوخوا ته به د کومې مېوې د هستې يا د خستکې يا د زڼي يا د زړي د شاوخوا په ډَول يو ډَول پوښــَــوونکې یا ساتونکې برخه به وي چې هالته انګېرل شوي چې يو يا څو شمېر الکترون (انګارليون يا انګارلۍ یا برېښک) به وي ، مګر چې د شمسي نظام (يا د نمــَــريځ ســَــرادَرَوِښت يا سيستــِــم) په ډَول ، هــَــماسې په همآں ډَوليځ اَنګېرِن به ځينې پوهان يا پوهوں فرمايلي وو چې د نمر شاوخوا ته چې ځينې کــُــرَوي ســَــيــَّــارې (يا آسماني ، کــُــلوله يا پنډوسي ، ګرځاندې) شته يا سته دي ، نور هــَــماسې هم د اتوم (نامات) د هستې (يا د خستکې يا د زَڼي يا د زِړي يا د نوکټــِــکلۍ يا د نــِــناکېلون) شاوخوا ته به په ګــِــردکــَــرښيزوں تګلاروں باندې يا پر مــُــدَوَّروں مــَــسیروں باندې به الکترونان (انګارلیونان يا انګارلۍ ګان يا برېښکان) به لــِــکه چې ګرځي ، اَو تاويږي به .

او انګېرل شوي دي چې هر اتوم (نامات) په عادي (يا روږدي) حالت (يا اوسونتهیا) کښې هونمره چې مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټی يا کهربائي شــُــحنة) به چې لري ، هونمره هم منفي (نغوښتشويځ يا نغوښتدي) يا negative برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټی) به هم لري ، او چې دواړه به په مــُــساوي (يا برابر يا سیال يا يوڅهیال) مېچ (يا کچ يا اندازې) به برقي چاړجونه (برېښي بارونه يا انګارليځ پېټي يا کهربائي شــُــحنة ګانې) يو بــِــل به لــِــکه چې صــِــفر يا هېڅ کوي او په عادي (يا روږدي) حالت (یا اوسونتهیا) کښې به اتوم (نامات) به برقي خــُــنثیٰ (يا برېښليځ نادِهــَــريــَــووال يا اَنګارليځ ناخواوَر) يا electrically neutral به وي يعني (منځآند کوي) چې نه صاف سوچه مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټی) لري ، او نه هم صاف سوچه منفي (نغوښتشويځ يا نغوښتدي) برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټی) لري ، مګر که اتوم (نامات) که وموښل یا که مالښتوال شي ، ځينې پوښــَــوونکي او شاوخوا ګرځېدونکي الکترونان (انګارلیونان يا انګارلۍ ګان يا برېښکان) ئې ورڅخه (يا ورڅې) ايسته کړل کیږي ، يا دا چې د موښــَــوونکي شيء يا تن څخه ځينې اِضافي يا ډېرترګډ شواند الکترونان (انګارلیونان يا انګارلۍ ګان يا برېښکان) د اتوم (نامات) پوښوونکې برخې ته راځي ، مګر د اتوم (نامات) هسته (نوکټکلۍ یا نناکېلون یا خستکې يا د زَڼي يا د زِړي) مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) برقي چاړجونه (برېښي بارونه يا انګارليځ پېټي) په آسانۍ نه شي ايسته کېدلی ، او په اتوم (نامات) کښې يوازې په آسانتر ډَول الکترونان (انګارليونان يا انګارلۍ ګان یا برېښکان) کمتر یا ډېرتر کيږي ، او چې که په اتوم (نامات) کښې الکترونان (انګارليونان يا انګارلۍ ګان یا برېښکان) که لږتر شي ، اتوم (نامات) صاف يا سوچه يو څه مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټی) ګټي ، او که په اتوم (نامات) کښې الکترونان (انګارليونان يا انګارلۍ ګان یا برېښکان) که ډېرتر یا زیادتر که شي ، اتوم (نامات) صاف يا سوچه يو څه منفي (نغوښتشويځ يا نغوښتدي) برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټی) ګټي .

مګر ځينې فیزیک پوهان يا پنځپوهان په ۲۰ شمېرِمې میلادي (يا زېږدين) پېړۍ (يا قرن يا سدې) کښې وتوانېدل چې د ځينوں درندوں عنصروں يا آپهلمندوں د اتوم (نامات) هسته ګان (نوکټکلۍ ګانې يا نناکېلون ګان یا خستکې يا زڼي ګان يا زړي) هم په چل مات کړي ، اَو شاوخوا د آں وقت اَو مهال څخه (يا څې) راهيسې پوهان پوه شــِــوي وو چې ځينې درانده عنصران يا آپهلمندان لــِــکه اورانیوم يا يوړېنيــَــم uranium په خپله په طبیعت (پنځون يا پیداشوِښت يا نسڅښتکړا يا nature) کښې د اتوم (نامات) هسته ګان (نوکټکلۍ ګانې يا نناکېلون ګان یا خستکې يا زڼي يا زِړي) ئې ماتېدل اَو وړانګـشونان يا پلوَشېشونان يا تــَــشــَــعشــُــع ګان يا شــُــعاع ګان يا اَشــِــعــّــې يا radiations ئې هم د ځان څخه ايستل يا خپارِه کول چې آں ډَول مادې (يا مونږتاوَړان یا مووَران) يا تهوکي يا څــِــهيزان ته چې د ځان څخه (يا څې) وړانګشونان (يا تشعشع ګان یا شعاع ګان) چې باسي يا خپارِه کوي يا ايسته کوي ، راديواَکتيڤ يا رېډيـواَکټيڤ (یا وړانګېکړښتليځ يا وړانګېکړاندليځ) radioactive مادې (یا مونږتاوَړان يا مووَران) matters يا تهوکي يا څــِــهيزان ویل کيږي . اَو د طبیعي رادیو اَکتيڤيتې (يا د پیداشوښتین يا د نسڅښتکړاوال رېډيـواَکـټـيـڤـيـټـي) يا وړانګېکړښتليځتهیا يا وړانګېکړاندليځتهیا natural radioactivity څخه (يا څې) چې په کښې هسته ګان (يا نوکټکلۍ ګانې يا نناکېلون ګان یا خستکې يا زَڼي يا زِړي یا نواة ګان) nuclei ماتېدل اَو وړانګشونان ترې وَتــِــل څېړونکېوں پوهوں دې سوچي نتيجوں (يا راوړلڅــِــښتان يا لاستراوړوں) يا results ته ورسېدل چې راديواَکتيڤ يا رېډيـواَکټيڤ (یا وړانګېکړښتليځ يا وړانګېکړاندليځ) radioactive مادې (مونږتاوَړان يا مووَران) matters يا تهوکي يا څــِــهيزان درې ډَوله وړانګان يا وړانګې لري چې دا دي :

۱. اَلفا يا اَلفه يا «اَلــِــف» وړانګشون يا تشعشع alpha or α radiation .

۲. بېتا يا بېته يا «بې» يا «باء» وړانګشون يا تشعشع beta or β radiation .

۳. ګاما يا ګــَــمه يا «جيم» وړانګشون يا تشعشع gamma or γ radiation .

۱. اَلفا يا اَلفه وړانګشون يا تشعشع Alpha or α radiation

۱. اَلفا يا اَلفه يا «اَلــِــف» وړانګشون يا تشعشع alpha or α radiation چې د هېليوم (نمــَــرون يا د هالمــَــرون) helium د عنصر (آپهلمند) د اتوم (نامات) د هستې (نوکټکلۍ يا نناکېلون يا خستکې يا زڼي يا زړي يا نواة) په ډَول ده چې د څلوروں واړه تروں ذرة ګانوں (بــَــرخــَــکليوں يا بڅرکيوں) څخه جوړه شوې ده چې دوه ئې پروتون يا پروټون (پــِــروړاندتــَــرون يا پروړاندون يا اَوَّلون) يا proton نوميږي چې مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) برقي چاړج (برېښي بار يا انګارليځ پېټی) لري ، اَو دوه نور ذره ګان (یا برخکلۍ ګانې یا بڅرکيان) نېوْترون يا نېوْټرون (نادِهــَــريــَــوون يا خــُــنثیٰ وُون يا ناخواوَرون يا ناخواوون) يا neutron نوميږي ، اَو د اتوم (نامات) د هستې (نوکټکلۍ يا د نناکېلون يا د خستکې يا زڼي يا زړي) nucleus د ماتېدوں څخه وروسته د اَلفا يا اَلفه يا د «اَلــِــف» وړانګشون يا تشعشع alpha or α radiation شاوخوا ته الوُوځي ، مګر څه وَړ چې نسبتواليځ يا برخئړيکي يا پرتليځ يو څه درانده تر ذره ګان (برخکليان یا بڅرکي) دي ، نور خی ډېر لرې واټنوں يا مــَــسافېوں يا فاصــِــلېوں ته ډېر نــِــه شي الوتلي ، مګر نوروں مادېوں (يا مونږتاوَړوں يا مووَروں) يا تهوکيوں يا څــِــهيزوں ســَــره که ولګيږي ، نور په لګېدوں يو څه زیانمند اَو خطرناک اُوسېدلي شي .

۲. بېتا يا بېته وړانګشون يا تشعشع Beta or β radiation

۲. بېتا يا بېته يا «بې» يا «باء» وړانګشون يا تشعشع beta or β radiation چې ډېرتر د الکترونوں (انګارليونوں يا انګارلۍ ګانوں يا برېښکيوں) څخه جوړ شوي چې منفي (نغوښتشويځ يا نغوښتدي) برقي چاړج (برېښي بار یا انګارليځ پېټی) لري . چې د اَلفا يا د اَلفه يا د «اَلــِــف» د وړانګشون په نسبت (برخئړیک يا پرتلې) کښې ډېرتر واټن (يا مسافې يا فاصلې) ته تللي شي ، مګر که څه هم چې زیانمند وړانګشون کېدَی شي چې وي ، خو اَو مګر بیا هم د اَلفا يا د اَلفه يا د «اَلــِــف» د وړانګشون په نسبت (برخئړیک يا پرتلې) کښې کمتر او لږتر زیان رسوونکی وړانګشون دئ .

البته مګر په فيزيکي (پنځپوهنيځ) ځينې تجرِبي (آزمايښتي) مــُــشاهــَــدوں (ليدکــَــتــِــنوں) کښې يو بــِــل ډَول بېتا يا بېته يا «بې» يا «باء» وړانګشون يا تشعشع beta or β radiation هم راپور شــِــوي يا خــَــبرراوړلي يا ګړېداراوړلي شوي دي چې مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) برقي (برېښي يا انګارليځ يا کهربائي) چاړج (يا شارژ يا بار يا پـېـټــَـی يا شــُــحنة) لري ، چې آں ته بېتا يا بېته يا «بې» يا «باء» پېلوپــِــسې (جمع يا مثبت يا پځيشويځ يا پځيدي يا اِيجابي يا زائــِــد) وړانګشون يا تشعشع beta or β plus radiation ويل شوي دي ، اَو په آں کښې د الکترون (انګارليون يا برېښک) ءِ دروندتهيا weight يا منځسټ mass په اندازې (يا مېچ يا کچ) يوه بــِــله ذره (يا برخکلۍ يا بڅرکه) انګېرل شوې چې هماسې د الکترون (انګارلیون يا برېښک) دروندتهیا يا منځسټ ته مساوي (يا برابره يا سياله يا يوڅهياله) دروندتهیا يا منځسټ لرندويه ذره (يا برخکلۍ يا بڅرکه) انګېرله شوې ده ، مګر برقي چاړج (یا برېښي بار يا انګارليځ پـېـټی يا کهربائي شــُــحنة) ئې مثبت (پځيشويځ يا پځيدي) ويل شوي دي ، اَو په آں ډَول بېتا يا بېته يا «بې» يا «باء» پېلوپــِــسې (جمع يا مثبت يا پځيشويځ يا پځيدي يا اِيجابي يا زائــِــد) وړانګشون ته ويل شوي چې په کښې ذرې (برخکلۍ ګانې يا بڅرکي) ئې «پوزيترون» يا positron يا «پــُــځيـدوَرون» ونومــَــوِل شي .

۳. ګاما يا ګــَــمه وړانګشون يا تشعشع Gamma or γ radiation

۳. ګاما يا ګــَــمه يا «جيم» وړانګشون يا تشعشع gamma or γ radiation چې د رَڼا يا د نــُــوْر يا د روښنايي په ډَول يو ډَول اِلــِــکترومــَــقناطيسي (يا برېښووُسپــَــنکــَــښيځ يا انګارليومادنيساتيږليځ) يا electromagnetic وړانګشون يا تشعشع دئ چې کــُــتله يا منځسټ يا دروندتهیا نــِــه لري او په سترګېوں هم په آساني نه شي ليدل کېدی مګر لرې واټنوں (اَو مسافېوں او فاصلېوں) ته خپرېدلي شي ، اَو فرېکوېنسيان (فرېمانکېدواندڅــِــهياګان یا پلاڅودِشېبیان د رَپېدوں ئې ، په يوې ثانيې يا پسېکېدوَيمې یا second کښې) ئې د نوْر یا د رڼا يا د روښنايي د هر ډَول رنګېوں د فرېکوېنسيان (فرېمانکېدواندڅــِــهياګان یا پلاڅودِشېبیان د رَپېدوں ئې ، په يوې ثانيې يا پسېکېدوَيمې یا second کښې) په نسبت يا برخئړيک کښې زیاد ډېرتــَــر يا ډېر لـوَړتر دي . اَو په فيزیک (پنځپوهن) کښې فرمایل شوي دي چې اِلــِــکترومــَــقناطيسي (يا برېښووُسپــَــنکــَــښيځ يا انګارليومادنيساتيږليځ) يا electromagnetic وړانګشونان يا تشعشع ګان يا موجونه يا څپې ډېر ډَولونه لري ، چې ټيټ تر فرېکوېنسيان (فرېمانکېدواندتهياګان یا پلاڅودِشېبیان د رَپېدوں ئې ، په يوې ثانيې يا پسېکېدوَيمې یا second) لرندويان اِلــِــکترومــَــقناطيسي يا (يا برېښووُسپــَــنکــَــښيځ يا انګارليومادنيساتيږليځ) يا electromagnetic وړانګشونان يا تشعشع ګان يا موجونه يا څپې دسې نومونه لرلي شي :

۱. د راډيو اَو د تېلېڤيزيون (يا د تــِــلــِــويزیون يا د ټېلېڤيژِن) موجونه يا څپې radio and television waves .

۲. ميکروڅپې يا ميکروموجونه (يا مايکړوڅپې يا مایکروموجونه يا مایکرووېڤ يا مويـڅـېـوَړوکيڅــَــپې) microwave .

۳. اِينــِــناپــِــرلاندېدِسور (يا اِينـپــِــرلانـدِسور يا اِيلاندېدِسور يا مادون دِ سور) وړانګشون يا تشعشع infrared radiation (چې د لــِــرېواک يا د رېموټ کنټرول remote control په سامانوں کښې هم کارول کيږي اَو دا وړانګشون يا تشعشع په سترګېوں په آسانۍ همېشه يا تــِــل نــِــه شي ليدل کېدی .

۴. اَو بــِــل هم ليدووَړ (يا د ليدوں وَړ يا بينــِــښـقابــِــل يا وينــِــمـڅـېـقابــِــل) نوْر يا رَڼا يا روښنايي visible light .

۵. آلــِــرېتــَــردِبــِــنــَــفش وړانګشون (يا ماوَراء دِ بنفش تشعشع) ultraviolet radiation .

۶. اِيکــْــس وړانګ يا اِيکــْــسرې X ray يا دِ رېْوْنتګېن وړانګشون (یا تشعشع يا اَشــِــعــَّــة) Röntgen radiation يا د اِيکــْــس وړانګشون X radiation .

۷. اَو هم د ګــَــمــَّــه يا د «جيم» وړانګشون يا د ګاما تشعشع يا gamma or γ radiation .

بــَــرقي جــَــرَيان (برېښي بــَــهير يا اَنګارليځ کړلځغاستاند يا کــَــهرَبائي ځغــَــلــَــند) Electric current

دا څو موضوع ګان (يا سکالوګان) د «اَتوم (يا نامات) atom» او د «هسته (يا خستکې يا زڼي يا زِړي يا نــِــناکېلون يا نوکټــِــکلۍ) nucleus» او د «وړانګشونوں (يا د تشعشوں يا د اَشــِــعــّــوں) radiations» په باره کښې دلته ډېرتر نه يادَوو ، اَو مهمتر (آندراوړاندتر) د الکترون (اَنګارلیون يا انګارلۍ يا برېښک) ذرة يا برخــَــکلۍ (يا برخه لۍ يا برخه ګــَــکه يا بــَــڅــِــرکه) يا particle ده چې اُوس فيزیکپوهان (يا پنځپوهان) دِسې اَنګېري چې د برقي سيموں (برېښي مــِــزیوں يا انګارليځ پــِــړيوں) electric wires د لارې د ترڅ څخه برقي جــَــرَیان (برېښي بــَــهير يا برېښي ځغــَــلــَــند يا اَنګارليځ کړلځغاستاند) electric current چې د ترَڅ څخه ئې تېريږي ، آں برقی جریان (برېښي بهیر يا اَنګارليځ ځغــَــلــَــند يا برقي کړلځغاستاند) د الکترونوں (انګارلیونوں يا د انګارلۍ ګانوں يا د برېښکيوں) جریان (يا بهير يا ځغــَــلــَــند يا کړلځغاستاند) دئ . او همداراز که چېرې يو فلزي (يا مادېتــَــلنــَــعـليځ يا مادېتــَــلناليځ) سیم (مــِــزَی يا پــِــړَی يا رَسۍ) metallic wire لــِــکه د اوسپنې يا د مس یا د طلا (يا ژېړزَر يا سرِه زَر) څخه چې که سیم (مــِــزَی يا پــِــړَی يا رَسۍ) د آں څخه (يا څې) که جوړ شــِــوَی وي او که ډېر نــَــرَی يا ډېر مــَــيين جوړ شوَی وي او که د ترڅ څخه (يا څې) ئې شدید (اينــِــناترينګليځ) intensive برقي (برېښي يا اَنګارليځ) جریان (بهیر يا ځغــَــلــَــند يا کړلځغاستاند) که روان يا تلاند که وي ، آں نری يا ميين فلزي (مادېتلناليځ) سیم (يا مزی يا پــِــړَی) ډېر تود (يا ډېر ګــَــرم) کېدَی شي چې شي ، او چې که ډېر ګرم (يا که ډېر تود) شو کېدی شوَی چې سور رنګ يا روڼ رنګ ئې شي او تود (يا ګرم) سیم (يا مزی يا پــِــړَی) خپل شاوخوا ته هم ځينې الکترونان (اَنګارلیونان يا انګارلۍ ګان يا برېښکان) electrons ئې خوشې (يا اِېله يا آزاد) کــَــوِلي شـوَی ، ځکه چې که اِلــِــکترون (انګارلیون يا برېښک) چې دِ منفي (نغوښتدي) بــَــرقي چاړج (برېښي بار يا اَنګارليځ پېټی يا کــَــهربائي شــُــحنة يا شارژ) لــَــرِندوي په ډَول مــَــنــِــل شــِــوَی دئ که يو اِلــِــکترون (انګارلیون يا برېښک) که کافي يا بسيا اِنــِــرژي (يا اِنــِــرجي يا اِينــِــناګاري يا اِينــِــناګــَــرِښت يا شيمه) يا energy که ولري ، ځان د خپل اتوم (نامات) atom د مــُــثبــَــت (پــُــځيدي) positive د آپــِــضــِــد (يا د آپــِــځېلي) opposite کښــِــلګــَــر بــَــرقي چاړج (برېښي بار يا اَنګارليځ پېټی يا کــَــهربائي شــُــحنة يا شارژ) لــَــرِندويې هــَــستې (خــَــستــَــکې يا نــِــناکېلون يا نوکټــِــکلۍ) nucleus څخه خپل ځان خوشې (يا اِېله) يا آزاد کــَــوِلــَــی شي .

دِ کــَــتـهود (يا دِ «کښــَــتـهالاردِووت») وړانګ (يا تشعشع) ټـيـوب (يا ډَبائوږد) Cathode ray tube


دِ ويکيپـېـډيا په دې اينترنتي صفحې يا پاڼې کښې آں پاسينــَــی يا پورتنی اَنځور يا تصوير دِ کــَــتـهود (يا دِ «کښــَــتـهالاردِووت») وړانګ (يا تشعشع) ټـيـوب (يا ډَبائوږد) cathode ray tube دئ ، چې د منځ هــَــواء يا غازونه ورځنې اِيستــِــل شــِــوي وي .

که کوم چېرې که کوم بــِــل يو برقي (برېښي يا انګارليځ يا کهربائي) مــِــزَی (يا سیم يا پــِــړَی يا رَسۍ) electric wire که ولرو چې د ترَڅ څخه ئې يو برقي (برېښي يا انګارليځ يا کهربائي) جــَــرَیان (بهیر يا کړلځغاستاند يا ځغلند) electric current که په منځ کښې ئې تـېـرېـدِه ، نور خی د آں فلزي (مادېتلناليځ) مــِــزي (يا سیم يا پــِــړي يا رَسۍ) metallic wire يوه څوکه ئې د برق (برېښنا يا انګارليځيتهیا يا کهرباء) د مــَــنبــَــع (يا د سرچينې) electricity's source's د مــُــثبــَــت (پــُــځيدي) قــُــطب (پانه وون يا پانهون يا پالهون) positive pole خوا ســَــره تړلی وي ، او د آں فلزي (مادېتلناليځ) مــِــزي (يا سیم يا پــِــړي يا رَسۍ) metallic wire بــِــله څوکه ئې د برق (برېښنا يا انګارليځيتهیا يا کهرباء) د مــَــنبــَــع (يا د سرچينې) electricity's source's د مــَــنفي (نــِــغوښتدي) قــُــطب (پانه وون يا پانهون يا پالهون) negative pole خوا ســَــره تړلی وي .
په فيزیک (پنځپوهن) اَو په کېمیا کښې د برق (برېښنا يا انګارليځيتهیا يا کهرباء) د مــَــنبــَــع (يا د سرچينې) electricity's source's مثبت قطب (پــُــځيدي پانــَــهون يا پالهون) ته :


۱. اَنود (آناکښــَــتـلاردِووت) anode


فرمايل کيږي ، اَو د برق (برېښنا يا انګارليځيتهیا يا کهرباء) د مــَــنبــَــع (يا د سرچينې) electricity's source's منفي قطب (نــِــغوښتدي پالهون) ته :


۲. کــَــتـهود (کښــَــتهالاردِووت) cathode


فرمايل کيږي .
اَو چې د کــَــتـهود (يا دِ «کښــَــتـهالاردِووت») وړانګ (يا تشعشع) په ټـيـوب (يا ډَبائوږد) cathode ray tube کښې د کــَــتهود (کښــَــتهالاردِووت) cathode يا د منفي (نغوښتدي) قطب (پالهون) negative pole د خوا څخه چې که ګرم يا که تود هم که شي ، بیا الکترونان (انګارليونان يا برېښکان) هالته ورځنې د هواء يا د غازوں څخه تــِــش يا خالي ټيوب (ډَبائوږد) کښې اېله يا خوشې يا آزاد کېدَی شي .
اَو په پاسيني يا پورته اَنځور یا تصوير کښې دوه برقي (برېښي يا انګارليځ يا کهربائي) سیمان (مزي يا پړي يا رسۍ ګانې) دِ همدسې د کــَــتـهود (يا دِ «کښــَــتـهالاردِووت») وړانګ (يا تشعشع) ټـيـوب (يا ډَبائوږد) cathode ray tube ســَــره تړلي ليدل کيږي ، چې لــِــکه چې هم د برق (برېښنا يا انګارليځيتهیا يا کهرباء) د مــَــنبــَــع (يا د سرچينې) electricity's source's د منفي (نغوښتدی) خوا ســَــره او هم د مثبت (پځيدي) خوا ســَــره ئې هم تړل شوي به وو .
اَو آں وړانګ چې د انځور د لیدواند يا د ليدونکي د چپ (کيڼ) لاس د خوا څخه ليدل کېدَی شي چې د ټيوب (ډَبائوږد) په پورتنۍ يا په پاسينۍ برخې کښې آں وړانګ سته يا شته دئ ، آں مادېوال (يا مونږتاوَړيوال يا مووَريوال) وړانګ material ray کښې د الکترونوں (انګارليونوں يا برېښکېوں) electrons شتون يا اِيـسـتـسـتاندڅــِــه existence انګېرل شــِــوَی دئ چې حتماً او هرومنرو چې د برق (برېښنا يا انګارليځيتهیا يا کهرباء) electricity's د مثبت قطب (پځيدي پانهون يا پالهون) positive pole خوا ته به تلــِــل يا رَوان به وو .
او چې همالته هم مثبت قطب (پځيدي پالهون) positive pole د ټيوب (ډَبائوږد) په پورته برخې کښې هم ډېرتر لــِــکه چې شته يا سته و ، مګر چې همآں مثبت قطب (پځيدي پالهون) positive pole د آں ليدوَړ لانديني سیم (مزي يا پړي يا رسۍ) ســَــره اينــِــنه په ټيوب (ډَبائوږد) کښې هم بیا وروسته د کوم نــَــريتر يا مــَــيينتــَــر فلزي (يا مادېتلناليځ) سيم (يا مــِــزي يا پړي يا رسۍ) narrower or thinner metallic wire ســَــره تړل شــِــوَی لــِــکه چې وو .