د "چکي ژبه" د بڼو تر مېنځ توپير
و روباټ زیاتول: ilo:Pagsasao a Tseko |
و r2.7.2) (روباټ زیاتول: mn:Чех хэл |
||
۳۱۵ کرښه: | ۳۱۵ کرښه: | ||
[[mhr:Чех йылме]] |
[[mhr:Чех йылме]] |
||
[[mk:Чешки јазик]] |
[[mk:Чешки јазик]] |
||
[[mn:Чех хэл]] |
|||
[[mr:चेक भाषा]] |
[[mr:चेक भाषा]] |
||
[[ms:Bahasa Czech]] |
[[ms:Bahasa Czech]] |
د ۱۳:۵۵, ۱۵ اگسټ ۲۰۱۲ بڼه
چیکي ژبه Český jazyk Čeština | |
---|---|
ویل کېږی په | دوتنه:Flag of Czech Republic (WFB 2004).gif د چېک جمهوريت سلواکیا اتریش پولنډ رومانیا سربیا د امريکا متحده ايالات |
ټول وییونکی | ۱۲ میلیونه |
د ژبې کورنی | د هند-اروپایی ژبې سلاوي ژبې د لويديځ سلاوي ژبې چیکي ژبه |
د لیکلو بڼه | د چيک د لاتين الفبا |
د ژبې د پرمختګ اداره | Ústav pro jazyk český |
رسمي ژبه په | دوتنه:Flag of Czech Republic (WFB 2004).gif د چېک جمهوريت اروپايي اتحاديه |
چيکی ژبه( په چيکی: Český jazyk ) د لوېديځی سلاوی ژبو څخه يوه ژبه ده چی د اروپا په مرکزکی ويل کېږی. دغه ژبه د چيک د جهوريت رسمی ژبه ده. چيکی ژبه هم په سلواکيا، پولنډ، اوکراين رومانيا ، کاناډا او امريکا کی ويل کېږی. چيکي ژبه ادبي او محاروي فورم ( شکلونه ) لري. ادبی ژبه په ورځپانه، تيلويزيون او راديو کی استعمالېږی.
چيکی ژبه د ۲۰۰۴ کال څڅه د اروپا د مشترکو هېوادو رسمی ژبه ده.
تاريخ
د چيک په هيواد کی د ۹ پيړی څخه تر ۱۱ پېړی پورې په ادبيات کی پخوانی سلاوی ژبه کارېده. هغو ژبو د خاض ليکنی څخه کار واخيست. هغه ليک په اوس وخت کی د هلاهوليڅې ( Hlaholice) په نوم يادېږی. د کونستانتين ژوند تر ټولو پخوانی کتاب دی چی په پخوانی سلاوی ژبه کی ليکل شوی دی. د ۱۱ پېړی څخه د چيک په هېواد کی مذهبی کتابونه ليکل کېده. په ۱۳ پېړی کی لمړی چېکی کتابونه وليکل شول. د داليميل د پېښو کتاب لمړی کتاب دی چی په چيکی ژبه کی په ۱۳۱۴ کال کی وليکل شو. په ۱۵ پېړی کی د چيکی ژبی د سم ليک د يان هوس لخوا اصلاح شو. یان هوس د پوهنتون استاذ او کشيش وو چې د چيکی ژبې ليکنه يې آسانه کړه . د هوس مذهبی کتابونه په چيکی او لاتيني ژبې کی وليکل شول. په ۱۶ پېړی کی د چيک ادابيات اوج ته ورسېدل. په ۱۶۲۰ کال کی د چيک اشرافو د اطريش د حکمران په خلاف قيام وکړل. د چيک اشرافیان د اطريش د پوځ لخوا ماته وخوړله او د چيک علما مجبور شول چی بهر ته ولاړ شی. په دی وخت کی د اطريش حکمرانانو د چيک پر خلکو ظلمونه کول او د چيک کتابونه يې په اور کی سوخول. مهم کتابونه يوازې په آلمانی او لاتين ليکل کېده. په ۱۹ پېړۍ کی د چیک د ژبی ترقی بیا پېل شوه. د چیک ژبه بوهانو د سلاوی ژبو د الفاظو په مرسته غنی کړه. مثلا : د چیک کلمه (vzduch ) په پښتو هوا د روسی ژبه څخه چیکی ژبه ته راغلی ده. د هغه وخت تر ټولو مشهور ژبه پوه یوسیف یونګمان ( ۱۷۷۳ـ۱۸۴۷ ) وو. یوسیف یونګمان نوی چیکی کلمې جوړې کړې او د سلاوی ژبو د کلمو په مرسته یی چیکی ژبه غنی کړه. د دی په سبب هر چیک په سلواکی، پولندی، سربی او روسی کلمو پوهېدلای سی. چیکی- آلمانی قاموس او د چیک د ادبیات تاریخ د یوسیف یونګمان تر ټولو مشهور کتابونه دی. په ۱۹۱۸ کال کی د چکوسلواکیا تر تاسیسولو وروسته چیکی ژبه د عمومی ژوند ټول سیمو ته وغزېده. په اوس وخت کی چیکی ژبه د ګلوبالیساتیون (Globalization ) په سبب د انګلیسی کلمو څخه غنی کېږی.
چیکی ژبه
چیک ژبه تل په لمړنی څپه (هجا ) کی اکڅنت لری.د دغه ژبه پنځه د علت توری او ۲۴ بی رغه توری لری. د ګرامر په مطابق چیکی ژبه د حال زمانه، راتلونکی زمانه ، تیره زمانه، دری ګرامری نسلونه ( مذکر، مونث او منځنی جنس )، ۷ ګرامری حالتونه، مفرد او جمع لری. د چیکی ژبه د کلمو ردیف ( مبتدا - فعل ـ خبر ) دی.
د ګرامر نسلونه
چیکی ژبه دری ګرامر نسلونه لری.
- د مذکر نسل
- د مونث نسل
- منځنی جنس
د جمله جوړول
د چیکی ژبه د کلمو ردیف مبتدا - فعل - خبر دی.
- Já jsem student یا Jsem student
- زه یم شاګرد ( مبتدا - فعل - خبر ) یا یم شاګرد ( فعل - خبر )
- زه شاګرد یم ( مبتدا - خبر - فعل )
- Já jsem studentka یا Jsem studentka
- ژه یم شاګرده یا یم شاګرده
- زه شاګرده یم
( زه = مبتدا، یم = فعل، شاګرد / شاګرده = خبر )
د چیک د لاتین الفبا
Letter Name IPA value A a á /a/ Á á dlouhé á /aː/ B b bé /b/ C c cé /ts/1 Č č čé /tʃ/1 D d dé /d/ Ď ď ďé /ɟ/ E e é /ɛ/ É é dlouhé é /ɛː/ * Ě ě ije,
é s háčkem/ɛ/, /jɛ/ F f ef /f/ G g gé /ɡ/ H h há /ɦ/² Ch ch chá /x/² I i í,
měkké í/ɪ/ Í í dlouhé í,
dlouhé měkké í/iː/ J j jé /j/ K k ká /k/ L l el /l/ M m em /m/ N n en /n/ Ň ň eň /ɲ/ O o ó /o/ Ó ó dlouhé ó /oː/ P p pé /p/ Q q kvé /kv/ R r er /r/ Ř ř eř /r̝/³ S s es /s/ Š š eš /ʃ/ T t té /t/ Ť ť ťé /c/ U u ú /u/ Ú ú dlouhé ú,
ú s čárkou/uː/ * Ů ů ů s kroužkem /uː/ V v vé /v/ W w dvojité vé /v/ X x iks /ks/ Y y ypsilon,
krátké tvrdé í/ɪ/ Ý ý dlouhé ypsilon,
dlouhé tvrdé í/iː/ Z z zet /z/ Ž ž žet /ʒ/