کمپیوټر ساینس

Computer science deals with the theoretical foundations of information and computation, and of practical techniques for their implementation and application.

سولګرپوهنه (انګريزي: Computer Science) د مالوماتو او شميرنى انديزي او بيسټيزې زده كړې ته وايي،او په سولګریيزو غونډالونو كي ددوي كاريالونو او اوزارونو ته. چي دا په واروار د الګوريتم غونډاليزه زده كړه ،بهير او منځ ته راتلل څرګندوې او مالومات ليږدوي.

د Peter J. Denning, په وينا بنسټيزه پوښتنه په سولګر پوهنه كي داده چې, "څه كيداي شې جي اغيزمن وي په خپلجاري ډول?" کمپيوټر پوهنه ډير څيرمه ډګرونه لرې .لكه:سولګر كښنيزې،د شميرني پر ځانګړي پايلو د تاكيد،او څه هم نور اندونه .لكه:جړيزه شميريزه نظريه او د ځانګړتياوو زده كړه له محاسباتي ستونزو څخه

مخينه او پېښلیک

د کمپيوټر پوهنې لومړنۍ موندنې د نن ورځې د شمروزمې (Digital ) کمپيوټرونو د پنځوونې بنسټ ګڼل کېږي . د (چوکاټي شمرني) ابکوس په مټ د دقيقو شمېرلو شمېرلوستونه د حلولو په موخه د انټيک پير له وختونو څخه ګڼل کېږي . ويلهېلم شيکارډ په لومړي ځل د ميخانيکي شمېرني لومړنی ډوليزه بڼه په کال ۱۶۲۳م زېږيز کې وپنځووله ، خو وې نشو کولی چې بشپړ ېې ورغوي . بلېز پاسکال په لومړي ځل همدا ميخانيکي شمېرنی د کار لپاره په کال ۱۶۴۲م زېږيز کې چمتو کړ چې ورته ېې نوم پاسکالين ورکړ. چارلز بېبېج يو بېل ډول انجن وپنځاوه ، او بيا ېې د عمومي اړتيا له کبله شنننيز انجن (Analytical Engine) د ويکټورين پير په مهال رامنځته کړ ، چې له مخې ېې لولېس د هغه ماشين لارښودلیک (Manual) وليکه . د همدې لارښود لیک د ليکنې په وجه هغې ته د نړۍ تر ټولو لومړنۍ پروګرامره يا خپرونه لیکونکې وايي . د ۱۹۰۰ م زېږيز شاوخوا د پنچکارډ‌ ماشين په نوم يو ماشين نوی راووت . د ۱۹۴۰م زېږيز شاوخوا د پخوانيو ماشينونوپه پرتله په نوې بڼه د شمېرماشين يا شمېرنی په تکړه کاروونکې بڼه راووت ، د کمپيوټر اصطلاح د ماشين لپاره راوتلې نه دا چې د جوړوونکي نوم په هغه پنځوونه ايښوول شوی وي . وروسته له هاغه چې د همدغو شمېرنيو (کمپيوټري ماشينونو) څخه دا څرګنده شوه چې د لا پرمختګ په بهير کې نور هم غټ کارونه پرته له شمېرو پرې اسانه کيدی شي نو په کال ۱۹۵۰ م زېږيز کې د کمپيوټر ساينس په نوم د زده کړې اکاډميک ډګر جوړ شو . د نړۍ تر ټولو لومړنۍ د کمپيوټر ساينس پوهنې ډيپلوم ورکوونې بنسټ په ۱۹۵۳م زېږيز کې له کېمبرج پوهنتون څخه د کېمبرج ډيپلومه ان کمپيوټر ساينس په نوم راوواته . په امريکا کې په لومړي ځل د کمپيوټر ساينس بری لیک د پيورډيو پوهنتون څخه په کال ۱۹۶۲م زېږيز کې دود شو . په لومړنيو مهالونو کې ډېرو خلکو داسې نه ګڼل چې کمپيوټر دې د زده کړې په ځانګړي ډګر واوړي او يوه زده کړيزه څانګه دې شي ، خو وروسته وروسته د پنځوسمو زېږدي کلونو په پای کې دا په زبات ورسېده چې د کمپيوټر اړونده زده کړې ځانته مسلک او ډګر لري . د هماغه کلونو په لومړنيو مخکښو کمپيوټر اړونده پېژندل شوو نومونو کې د IBM نښه ټولو ته د کمپيوټر ساينس په ډګر کې د پاڅونونو راوستنې څرک ورکوي . IBM ( International Business Machines ) لنډون دی . په لومړي سر کې ېې د IBM 704 وپنځاوه ، او بيا وروسته ېې IBM 709 کمپيوټر راووېست ، چې بيا په پراخه توګه په آزمويښتي ، او څېړنيزو مراکزو کې ترې کار اخيستل کېده . تر اوسه له IBM کمپيوټرونو څخه کار اخيستل يو لوی باج ګڼل کږي ، ځکه په هغو کمپيوټرونو کې که څوک يو توری په نا وړه توګه بل ځای وکاروي نو ټول کمپيوټر بندېږي او خپرونه ټکر سره مخامخېږي ، نو ځکه باید چې ټول کمپيوتر له سره بيا ولګول شي چې لويه ستونزه رامنځته کوي . د ۱۹۵۰م زېږيزو کلونو شاوخوا د کمپيوټر ساينس ډګر د ودې پر مخ روان و ، او دا پورته ياده شوې ستونزه يوه عادي عامه ستونزه ګڼل کېده . وختونو وښوده چې د کمپيوټر کاروونه اوپه کارونو کې ېې اغېزمنتيا يو د کمپيوټر ساينس او ټکنالوژي اړين اړخ جوړوي . د نن ورځې نوي پيرد کمپيوټر له اړخه ډېر اړين بدلونونه حس کړي چې له مخې ې ماهره انفرادي وګړو څخه ېې کاروونه په پراخه کچه د عام وګړو لاس ته ورغلې . په لومړنيو پيرونو کې د کمپيوټر لاسته راوړه ګران و او د کمپيوټر بيې لوړې وې ، خو وروسته وروسته د کمپيوټر په خرڅلاو کې بدلون راغی او هر ځای په ارزانه بييه اخيستلی شو نو ځکه ېې د کاروونې لمن له مخکښو کمپيوټر کارپوهانو څخه نورو عامو خلکو ته وغځېده ، خو بیا هم د نن ورځې د کمپيوټر په برخه کې د نويو پنځونو له کبله دې ته اړتيا شته چې کارپوهانو ته مخه شي .

The German military used the Enigma machine (shown here) during World War II for communication they thought to be secret. The large-scale decryption of Enigma traffic at Bletchley Park was an important factor that contributed to Allied victory in WWII.[11]

سترې لاسته راوړنې

برسېره پر دې چې د کمپيوټر پېښلیک لنډ دی او اکاډميکه څانګه ېې لوی ډګر دی ، کمپيوټر ساينس په ساينس او تولنه کې ډېره بنسټيزه ونډه لري او اخيستې چې پدې ډول يادېږي :

• د شمېر وزم تخنيک پاڅون (digital revolution ) ، چې د نن مهال مالوماتي پیر او انترنټ ونډه يادېږي .
• د شمېرنې رسمي پېژندګلوي يا تشريح او په شمېرلو کې اسانتيا ، او ددې زبات چې په شمېر کې داسې شمېرنې لرو چې پرته له کمپيوټر څخه ېې حل اسانه نه برېښي نه هم ژر موندونکي ستونزې دي .
• د پوستکاليو د ژبې آندود يا نظريه ، يو اوزار چې له مخې ېې په جوته توګه د راز رازو مالوماتو د تګلارې بېل پوړونه ورتلونکې لنډې لارې چارې يادېږي .

د سولګر پوهني ډګړونه

انديزه سولګرپوهنه

$P\rightarrow Q\,$				$\Gamma \vdash x:Int$
شمیرپوهنیزه سولپوهنه	اتوماتا آندپوهنه	شمیر آندپوهنه	ګراف آندپوهنه	ډول آندپوهنه	ټولی آندپوهنه	محاسباتي هندسه	سولګر کوانتومي آندپوهنه

د شميرنې آندپوهنه

	P = NP ?
شميرنيزي اندوني	شميرنيزي جړې اندوې

د الګوريتومونو او اومتوكو جوړښت

$O(n^{2})$
د الګوريتم شننه	الګوريتمونه	د اومتوك جوړښت

خپرنيز ليلپوهنه او ژپې

ژباړني	خپرونيزې ژبې

د سولګر توكي او جوړونۍ

ګڼيال سوليز	Microarchitecture	ګڼبهيريز

شميريزه او پيلاميزه شميرنه

						$y=\sin(x)+c$
بیو انفورماتیک	Cognitive Science	شميريزه كيميا	شمیریزه اعصابپوهنه	شميرزه پږنپوهنه	شميريز الګورنيتم	شميرپوهنيز پيلاميال

كاريالونه

The following disciplines are often studied from a more theoretical, computer science viewpoint, as well as from a more practical, engineering perspective.

چليز غونډال	سولګر جالونه	سولګر كښنيز	سولګر ليد	توكبنسټونه
سولګر خونديتوب	مصنوعي زیرکتیا	رباټیک	انسان-سولګر غبرګون	هرځای شته شمیرنه

دا هم وګورئ

• سولګر
• كمپېوټر پوهنه څه ده؟
• پاور ټايز یانې څه؟
• دويال غونډالونه
• چليز غونډالونه
• ګڼياله وېډيويي كامره
• ډېټا بېس څه شى دى

باندنۍ تړني

• په سولګر پوهنه كي د خپلواكو پوهنتونو لارښود
• د سولګر پوهني د لوستونو ټولګه
• په سولګر پوهنه د كتابپيژندلو ټولګې
• CS لارښوني او سرچيني
• د سولګر پوهني انځورونه