د "د هخامنشیانو ټولواکمني" د بڼو تر مېنځ توپير

**Persian Achaemenid Empire**
	Persian Achaemenid Empire
	Standard of Cyrus the Great
	Location of Persian EmpireAchaemenid Empire around 500 BCE shortly before its greatest extent under Darius I (without the conquest of Punjab).
پلازمینه	Pasargadae, Ecbatana, Persepolis, Susa, Babylon
ژبه(ی)	Old Persian (official and native language); Imperial Aramaic(lingua franca); Elamite; Akkadian
دین	Zoroastrianism
دولت	Monarchy
	King
- 559–529 BCE (first)	Cyrus the Great
- 336–330 BCE (last)	Darius III
تاریخي دوره	Ancient
- پیل	550 BCE (Cyrus the Great overthrew Astages of Media)
- Construction starts at Persepolis	515 BCE
- Conquest of Egypt by Cambyses II	525 BCE
- Greco-Persian Wars	498–448 BCE
- Conquered during Wars of Alexander the Great	336 BCE (Alexander the Great conquers Persia)
- Darius III is killed by Bessus	330 BCE
پيسی	Daric and Siglos
وړاندې	ورپسې
	Median Empire
	Neo-Babylonian Empire
	Lydia
	Twenty-sixth dynasty of Egypt
Macedonian Empire
نن برخه د	Countries today کينډۍ:Afghanistan; کينډۍ:Armenia; کينډۍ:Azerbaijan; کينډۍ:Bahrain; بلغاریا; چين; کينډۍ:Egypt; کينډۍ:Georgia; کينډۍ:Greece; کينډۍ:India; کينډۍ:Iran; کينډۍ:Iraq; کينډۍ:Israel; کينډۍ:Jordan; کينډۍ:Kazakhstan; کينډۍ:Kuwait; کينډۍ:Kyrgyzstan; کينډۍ:Lebanon; کينډۍ:Libya; کينډۍ:Macedonia; کينډۍ:Pakistan; کينډۍ:Palestine; کينډۍ:Romania; کينډۍ:Russia; کينډۍ:Saudi Arabia; کينډۍ:Sudan; کينډۍ:Syria; کينډۍ:Tajikistan; کينډۍ:Turkey; کينډۍ:Turkmenistan; کينډۍ:Uzbekistan;

ياداښت ولټوي

→ تېر توپير بل توپير ←

Content deleted Content added

VisualWikitext

Inline

د ۱۶:۴۸, ۲۶ ډيسمبر ۲۰۱۱ بڼه

د هخامنشیانو پاچایی ( په مېخي ليک: ) د ۵۵۹ ق.م. څخه تر ۳۳۱ ق.م. پورې په نژدې ختیځ کی یو پاچایی وه چی مرکز یی د فارس په ولایت کی ( په ایران کی ) پروت وو. په دی وخت کی هم د ماد امپراطوری، لیدیه ( ترکیه )، بابل ( عراق)، باختر ( افغانستان )، یونان، او مصر د هخامنشیانو حکمرانانو په لاس کی وه. د هخامنشیانو امپراطوری په ۳۳۱ ق.م. کی د داریوش ۳ د حکومت په وخت کی د ستر اسکندر لخوا ونیول. د هختمنشیانو د واکمنی عنوان یوازې یوه تاریخی اصطلاح ده. د هخامنشیانو د حکمرانانو په وخت کی خلکو خپل هېواد د حکمران د نوم په مطابق یادوه ( مثلا : د کوروش واکمنی، د داریوش واکمنی ) دغه هېواد په یونانی متنونو کی د پېرسیس ( Persis ) نوم لری. پېرسیس په پخوانی فارسی پارسه ( ) او په عصری فارسی د فارس معنی لری.

تاریخ

کوروش یا ستر کوروش ( فارسی: کوروش بزرګ) د مادی امپراطوری یو تبعه وو چه د مادی د سیاستو تر زوال وروسته د مادی پر پاچا برید وکړ او په جګړه کې یی د مادی پاچا ته ماته ورکړه. کوروش د خپل بریالیتوب وروسته خپله اردو لیدیه (ترکی)، بابل (عراق) او باختر (افغانستان) ته ولیږل او خپل پاچایی یی پراخه کړه. کوروش ډېر معرفت او زغمناک امپراتور وو.کوروش عموما په بابل کښې حکومت وکړ خو په ۵۳۰ کال کې په پاسارګادا کې نوی مقر تاسیس کړ. دکوروش تر وفات وروسته زوی یی کمبوجیه ۲ د هخامنشانو پاچا شو. کمبوجیه غوښتل چه خپل ځواک تینګ کړی او د دې لپاره یی څپل ورور چه نوم یی بردیا وو، مړ کړ. په ۵۲۵ عیسوی کال مخکی کمبوجیه ۲ پر مصر برید وکړ او د مصر پاچا ته ماته ورکړه. تر جګړې وروسته ټول مصر د کمبوجیه لاس ته ورغی.مګر په دې وخت کښې د ایران په مرکز کښې قیام پېل شو او کمبوجیه مجبور شو ایران ته پریږوی. مګر په فلسطین کې یی وفات وکړ. د کمبوجیه تر وفات وروسته داریوش ۱ د هخامنشانو پاچا شو. داریوش ۱ د هخامنشانو د امپراتوری پر اقتصاد او اداری برخه کی ښه اغېره لرل. داریوش ۱ هم نوی مقر چه د تخت جمشید په نوم يادېږی، تاسیس کړ.

ژوند د هخامنشیانو په واکمنی کی

د هخامنسیانو په پاچایی کی د پاچا ماڼی مهم مرکز وو. په ماڼی کی پاچا د کوړنی سره ژوند کاوه. په دی وخت کی د هخامنشیانو حکمرانو زیات پلازمینې لرلې پاچا هر فصل د ښار څخه ښار ته کډه کاوه. پاچا په ژمی کی په جنوبی ایران ( تخت جمشید, پاسارگاد) کی او په اوړی کی په غرونو کی ژوند کاوه. د هخامنسیانو پاچا یوازې ښکاری کاوه او جګړه کاوه. د واکمنی اوسېدونکی د پاچا رعایا ول.د هخامنشیانو د حکمرانان په نظر د انسان وضع د هخامنشیانو په تولنه کی د انسان په جټه کی ول. د دی معنی دا وه چی هر حکمران باید د حکمرانانو جټه ( وینه ) ولری. په دی وخت کی هر نرینه کولای سول زیاتی ښځی ولری. د هخامنسیانو حکمرانانو په حریم کی تقریبا ۳۰۰۰ ښځو درلودل. خلکو اجازه وه چی خپلوی واده وکړی. د تبعو د اشرافو ماشومانو مجبور شول چی د پاچا په ماڼی کی ژوند وکړی او د دی لپاره د تبعو اشراف نسول کولای د پاچا په خلاف قیام وکړی.

سرچینې

Klíma, O.: Sláva a pád starého Íránu, Praha 1977.
y د هخامنشیانو واکمني

↑ Josef Wiesehöfer, Ancient Persia, (I.B. Tauris Ltd, 2007), 119.
↑ Harald Kittel, Juliane House, Brigitte Schultze (2007). Traduction: encyclopédie internationale de la recherche sur la traduction. Walter de Gruyter. د کتاب پاڼي 1194–5. د کتاب نړيواله کره شمېره 9783110171457. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)صيانة CS1: أسماء متعددة: قائمة المؤلفون (link)
↑ Security and Territoriality in the Persian Gulf: A Maritime Political Geography by Pirouz Mojtahed-Zadeh, page 119

[1] Josef Wiesehöfer, Ancient Persia, (I.B. Tauris Ltd, 2007), 119.

[2] Harald Kittel, Juliane House, Brigitte Schultze (2007). Traduction: encyclopédie internationale de la recherche sur la traduction. Walter de Gruyter. د کتاب پاڼي 1194–5. د کتاب نړيواله کره شمېره 9783110171457. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)صيانة CS1: أسماء متعددة: قائمة المؤلفون (link)

[Mojtahed-Zadeh-3] Security and Territoriality in the Persian Gulf: A Maritime Political Geography by Pirouz Mojtahed-Zadeh, page 119

[۱]

[۲]

[۳]

@@ ۱ کرښه: / ۱ کرښه: @@
+{{مالوماتبکس پخوانی هیواد
-[[دوتنه:Map of the Achaemenid Empire.jpg|200px|thumb|left|د هخامنشانو پاچایی]]
+|native_name امپراتوری پارس<br>''Emperâturi-ye Pars''
+|conventional_long_name = Persian Achaemenid Empire|common_name = Persian Empire
+|continent = Eurasia
+|region = Near east
+|country = Iran
+|era = Ancient
+|status = Empire
+|status_text = <!---A free text to describe status the top of the infobox. Use sparingly.--->
+|empire = <!---The empire or country to which the entity was in a state of dependency--->
+|government_type = Monarchy
+|today                  = {{Collapsible list |titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=Countries today|
+{{flag|Afghanistan}}|{{flag|Armenia}}|{{flag|Azerbaijan}}|{{flag|Bahrain}}<ref name="Mojtahed-Zadeh">''Security and Territoriality in the Persian Gulf: A Maritime Political Geography'' by Pirouz Mojtahed-Zadeh, page 119</ref>|{{flag|Bulgaria}}|{{flag|China}}|{{flag|Egypt}}|{{flag|Georgia}}|{{flag|Greece}}|{{flag|India}}|{{flag|Iran}}|{{flag|Iraq}}|{{flag|Israel}}|{{flag|Jordan}}|{{flag| Kazakhstan}}|{{flag|Kuwait}}|{{flag| Kyrgyzstan}}|{{flag|Lebanon}}|{{flag|Libya}}|{{flag|Macedonia}}|{{flag|Pakistan}}|{{flag|Palestine}}|{{flag|Romania}}|{{flag|Russia}}|{{flag| Saudi Arabia}}|{{flag|Sudan}}|{{flag|Syria}}|{{flag| Tajikistan}}|{{flag|Turkey}}|{{flag|Turkmenistan}}|{{flag|Uzbekistan}}|
+}}
+<!--- Rise and fall, events, years and dates --->
+<!-- only fill in the start/end event entry if a specific article exists. Don't just say "abolition" or "declaration"-->
+|year_start = 550 BCE (Cyrus the Great overthrew Astages of Media)
+|year_end = 336 BCE (Alexander the Great conquers Persia)
+|life_span = ca. 550 BCE–336 BCE
+|year_exile_start = <!--- Year of start of exile (if dealing with exiled government - status="Exile") --->
+|year_exile_end = <!--- Year of end of exile (leave blank if still in exile) --->
+|
+|event_start = <!--- Default: "Established" --->
+|date_start = <!--- Optional: Date of establishment, enter dates in this format 1 January 1801--->
+|event_end = Conquered during [[Wars of Alexander the Great]]
+|date_end = <!--- Optional: Date of disestablishment --->
+|
+|event1 = Construction starts at [[Persepolis]]
+|date_event1 = 515 BCE
+|event2 = Conquest of [[Ancient Egypt|Egypt]] by [[Cambyses II of Persia|Cambyses II]]
+|date_event2 = 525 BCE
+|event3 = [[Greco-Persian Wars]]
+|date_event3 = 498–448 BCE
+|event4 =
+|date_event4 =
+|event5 = Reconquest of Egypt by [[Artaxerxes III]]
+|date_event5 = 343 BCE
+|event6 = Defeat of the Achaemenid Empire by [[Alexander the Great]]
+|date_event6 = 334 BCE–330 BCE
+|
+|event_pre = <!--- Optional: A crucial event that took place before before "event_start"--->
+|date_pre =
+|event_post = [[Darius III]] is killed by [[Bessus]]
+|date_post = 330 BCE
+|
+|p1 = Median Empire
+|flag_p1 = Median Empire.svg
+|p2 = Neo-Babylonian Empire
+|flag_p2 = Neo babylonia empire 540 bc-2.png
+|p3 = Lydia
+|flag_p3 = Anatolia Ancient Regions base.svg
+|p4 = Twenty-sixth dynasty of Egypt
+|flag_p4 = Ancient Egypt map-en.svg
+|s1 = Macedonian Empire
+|flag_s1 = Vergiasun.svg
+|s2 =
+|flag_s2 =
+|image_flag =Standard of Cyrus the Great (White).svg
+|flag = Flags of Persia
+|flag_type = Standard of Cyrus the Great
+|
+|image_coat = <!--- Default: Coat of arms of {{{Common name}}}.svg --->
+|symbol = <!--- Link target under symbol image. Default: Coat of arms of {{{Common name}}} --->
+|symbol_type = <!--- Displayed text for link under symbol. Default "Coat of arms" --->
+|
+|image_map = Achaemenid_Empire.jpg
+|image_map_caption = Achaemenid Empire around 500 BCE shortly before its greatest extent under [[Darius I]] (without the conquest of [[Punjab region|Punjab]]).
+|
+|image_map2 = <!-- If second map is needed - does not appear by default -->
+|image_map2_caption =
+|
+|capital = [[Pasargadae]], [[Ecbatana]], [[Persepolis]], [[Susa]], [[Babylon]]
+|capital_exile = <!-- If status="Exile" -->
+|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
+|
+|national_motto =
+|national_anthem =
+|common_languages = [[Old Persian]] (official and native language)<br>[[Imperial Aramaic]](<small>''lingua franca''</small>)<ref>Josef Wiesehöfer, ''Ancient Persia'', (I.B. Tauris Ltd, 2007), 119.</ref><br>[[Elamite]]<br>[[Akkadian language|Akkadian]]<ref>{{cite book|title=Traduction: encyclopédie internationale de la recherche sur la traduction|author=Harald Kittel, Juliane House, Brigitte Schultze|publisher=Walter de Gruyter|year=2007|pages=1194–5|url=http://books.google.com/?id=oD0dBqGDNscC&pg=PA1194&dq=Old+Persian+official+language+of+achaemenid+empire#v=onepage&q=Old%20Persian%20official%20language%20of%20achaemenid%20empire&f=false|isbn=9783110171457}}</ref>
+|religion = [[Zoroastrianism]]
+|currency = [[Daric]] and [[Siglos]]
+|
+|<!--- Titles and names of the first and last leaders and their deputies --->
+|leader1 = [[Cyrus the Great]]
+|leader2 = [[Darius III of Persia|Darius III]]
+|year_leader1 = 559–529 BCE (first)
+|year_leader2 = 336–330 BCE (last)
+|title_leader = [[King of Persia|King]]
+|<!--- Area and population of a given year --->
+|stat_year1 = <!--- year of the statistic, specify either area, population or both --->
+|stat_area1 = <!--- area in square kílometres (w/o commas or spaces), area in square miles is calculated --->
+|stat_pop1 = <!--- population (w/o commas or spaces), population density is calculated if area is also given --->
+|footnotes = <!--- Accepts wikilinks --->
+}}
+[[دوتنه:Map of the Achaemenid Empire.jpg|200px|thumb|left|د هخامنشانو پاچایی]]
 '''د هخامنشیانو پاچایی''' ( په [[مېخي ليک]]:[[دوتنه:Old Persian a.png|20px ]] [[دوتنه:Old Persian ya.png|20px ]][[دوتنه:Old Persian i.png|20px ]][[دوتنه:Old Persian ša.png|20px ]][[دوتنه:Old Persian i.png|20px ]] [[دوتنه:Old Persian na.png|20px ]][[دوتنه:Old Persian ma.png|20px ]] [[دوتنه:Old Persian a.png|20px ]] [[دوتنه:Old Persian xa.png|20px ]][[دوتنه:Old Persian ha.png|20px ]] ) د ۵۵۹ ق.م. څخه تر ۳۳۱ ق.م. پورې په نژدې ختیځ کی یو پاچایی وه چی مرکز یی د فارس په ولایت کی ( په ایران کی ) پروت وو. په دی وخت کی هم د ماد امپراطوری، لیدیه ( ترکیه )، بابل ( عراق)، باختر ( افغانستان )، یونان، او مصر د هخامنشیانو حکمرانانو په لاس کی وه. د هخامنشیانو امپراطوری په ۳۳۱ ق.م. کی د داریوش ۳ د حکومت په وخت کی د ستر اسکندر لخوا ونیول.
 د هختمنشیانو د واکمنی عنوان یوازې یوه تاریخی اصطلاح ده. د هخامنشیانو د حکمرانانو په وخت کی خلکو خپل هېواد د حکمران د نوم په مطابق یادوه ( مثلا : د کوروش واکمنی، د داریوش واکمنی ) دغه هېواد په یونانی متنونو کی د پېرسیس ( Persis ) نوم لری. پېرسیس په پخوانی فارسی پارسه ( [[دوتنه:Old Persian sa.png|20px]][[دوتنه:Old Persian ra.png|20px]][[دوتنه:Old Persian a.png|20px]][[دوتنه:Old Persian pa.png|20px]]) او په عصری فارسی د فارس معنی لری.