د "د هخامنشیانو ټولواکمني" د بڼو تر مېنځ توپير

**د هخامنشیانو ټولواکمني**
	د هخامنشیانو ټولواکمني
	د ستر کورش رپی
	Location of Persian Empireد هخمانشیانو ټولوکامني ۵۰۰ کاله مخکې له زېږدیزه د داریوش ۱ د واکمني پر محال ډیر پرمختگ وکړ.
پلازمینه	پاسارگاد, هگمتانه, د جمشید پلاز, شوش, بابل
ژبه(ی)	لرغونې پاړسي ; شاهي ارمني; ایلامي; اکدي
دین	زرتشتيت
دولت	Monarchy
	شاهنشاه
- ۵۵۹–۵۲۹ BCE (first)	کوروش ۲
- ۳۳۶–۳۳۰ BCE (last)	دیریوش ۳
تاریخ
- پیل	550 مخزېږدیز (Cyrus the Great overthrew Astages of Media)
- Construction starts at Persepolis	515 BCE
- Conquest of Egypt by Cambyses II	525 BCE
- Greco-Persian Wars	498–448 BCE
- Conquered during Wars of Alexander the Great	336 مخزېږدیز (Alexander the Great conquers Persia)
- Darius III is killed by Bessus	330 BCE
پيسی	داریک او سیگلوی
وړاندې	ورپسې
	د ماد واکمني
	Neo-Babylonian Empire
	لیدیه
	Twenty-sixth dynasty of Egypt
Macedonian Empire
نن برخه د	Countries today افغانستان; ارمنستان; کينډۍ:آزربایجان; کينډۍ:بحرین; د کينډۍ پته ترلاسه شوه: کينډۍ:Flag; کينډۍ:چین; مصر; کينډۍ:جيورجيا; کينډۍ:یونان; هندوستان; ایران; عراق; کينډۍ:اسرایل; اردن; کينډۍ:قراقستان; کينډۍ:کویټ; کينډۍ:قرغزستان; لبنان; کينډۍ:لېبیا; کينډۍ:مقدونیه; پاکستان; کينډۍ:فلسطین; کينډۍ:رومانیا; کينډۍ:روسیه; کينډۍ:سعودي عربستان; کينډۍ:سوډان; کينډۍ:سوریه; کينډۍ:تاجکستان; کينډۍ:ترکیه; کينډۍ:ترکمنستان; کينډۍ:ازبکستان;

ياداښت ولټوي

→ تېر توپير بل توپير ←

Content deleted Content added

VisualWikitext

Inline

د ۱۶:۱۷, ۵ جون ۲۰۱۶ بڼه

د هخامنشیانو پاچایی ( په مېخي ليکدود: ) د ۵۵۹ ق.م. څخه تر ۳۳۱ ق.م. پورې په نژدې ختیځ کی یو پاچایی وه چی مرکز یی د پارس په ولایت کی ( په ایران کی ) پروت وو. په دی وخت کی هم د ماد امپراطوری، لیدیه ( ترکیه )، بابل ( عراق)، باختر ( افغانستان )، یونان، او مصر د هخامنشیانو حکمرانانو په لاس کی وه. د هخامنشیانو امپراطوری په ۳۳۱ ق.م. کی د داریوش ۳ د حکومت په وخت کی د ستر اسکندر لخوا ونیول. د هختمنشیانو د واکمنی عنوان یوازې یوه تاریخی اصطلاح ده. د هخامنشیانو د حکمرانانو په وخت کی خلکو خپل هېواد د حکمران د نوم په مطابق یادوه ( مثلا : د کوروش واکمنی، د داریوش واکمنی ) دغه هېواد په یونانی متنونو کی د پېرسیس ( Persis ) نوم لری. پېرسیس په پخوانی فارسی پارس ( ) او په عصری فارسی د پارسې معنی لری.

تاریخ

کوروش یا ستر کوروش ( فارسی: کوروش بزرگ) د مادی امپراطوری یو تبعه وو چه د مادی د سیاستو تر زوال وروسته د مادی پر پاچا برید وکړ او په جگړه کې یی د مادی پاچا ته ماته ورکړه. کوروش د خپل بریالیتوب وروسته خپله اردو لیدیه (ترکی)، بابل (عراق) او باختر (افغانستان) ته ولیږل او خپل پاچایی یی پراخه کړه. کوروش ډېر معرفت او زغمناک امپراتور وو.کوروش عموما په بابل کښې حکومت وکړ خو په ۵۳۰ کال کې په پاسارگادا کې نوی مقر تاسیس کړ. دکوروش تر وفات وروسته زوی یی کمبوجیه ۲ د هخامنشانو پاچا شو. کمبوجیه غوښتل چه خپل ځواک تینگ کړی او د دې لپاره یی څپل ورور چه نوم یی بردیا وو، مړ کړ. په ۵۲۵ عیسوی کال مخکی کمبوجیه ۲ پر مصر برید وکړ او د مصر پاچا ته ماته ورکړه. تر جگړې وروسته ټول مصر د کمبوجیه لاس ته ورغی.مگر په دې وخت کښې د ایران په مرکز کښې قیام پېل شو او کمبوجیه مجبور شو ایران ته پریږوی. مگر په فلسطین کې یی وفات وکړ. د کمبوجیه تر وفات وروسته داریوش ۱ د هخامنشانو پاچا شو. داریوش ۱ د هخامنشانو د امپراتوری پر اقتصاد او اداری برخه کی ښه اغېره لرل. داریوش ۱ هم نوی مقر چه د تخت جمشید په نوم يادېږی، تاسیس کړ.

ژوند د هخامنشیانو په واکمنی کی

د هخامنسیانو په پاچایی کی د پاچا ماڼی مهم مرکز وو. په ماڼی کی پاچا د کوړنی سره ژوند کاوه. په دی وخت کی د هخامنشیانو حکمرانو زیات پلازمینې لرلې پاچا هر فصل د ښار څخه ښار ته کډه کاوه. پاچا په ژمی کی په جنوبی ایران ( تخت جمشید, پاسارگاد) کی او په اوړی کی په غرونو کی ژوند کاوه. د هخامنسیانو پاچا یوازې ښکاری کاوه او جگړه کاوه. د واکمنی اوسېدونکی د پاچا رعایا ول.د هخامنشیانو د حکمرانان په نظر د انسان وضع د هخامنشیانو په تولنه کی د انسان په جټه کی ول. د دی معنی دا وه چی هر حکمران باید د حکمرانانو جټه ( وینه ) ولری. په دی وخت کی هر نارینه کولای سول زیاتی ښځی ولری. د هخامنسیانو حکمرانانو په حریم کی تقریبا ۳۰۰۰ ښځو درلودل. خلکو اجازه وه چی خپلوی واده وکړی. د تبعو د اشرافو ماشومانو مجبور شول چی د پاچا په ماڼی کی ژوند وکړی او د دی لپاره د تبعو اشراف نسول کولای د پاچا په خلاف قیام وکړی.

سرچینې

↑ Josef Wiesehöfer, Ancient Persia, (I.B. Tauris Ltd, 2007), 119.
↑ Harald Kittel, Juliane House, Brigitte Schultze (2007). Traduction: encyclopédie internationale de la recherche sur la traduction. Walter de Gruyter. د کتاب پاڼي 1194–5. د کتاب نړيواله کره شمېره 9783110171457. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)صيانة CS1: أسماء متعددة: قائمة المؤلفون (link)
↑ Security and Territoriality in the Persian Gulf: A Maritime Political Geography by Pirouz Mojtahed-Zadeh, page 119

‎

Klíma, O.: Sláva a pád starého Íránu, Praha 1977.
د هخامنشیانو واکمني

[1] Josef Wiesehöfer, Ancient Persia, (I.B. Tauris Ltd, 2007), 119.

[2] Harald Kittel, Juliane House, Brigitte Schultze (2007). Traduction: encyclopédie internationale de la recherche sur la traduction. Walter de Gruyter. د کتاب پاڼي 1194–5. د کتاب نړيواله کره شمېره 9783110171457. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)صيانة CS1: أسماء متعددة: قائمة المؤلفون (link)

[Mojtahed-Zadeh-3] Security and Territoriality in the Persian Gulf: A Maritime Political Geography by Pirouz Mojtahed-Zadeh, page 119

[۱]

[۲]

[۳]

@@ ۶۶ کرښه: / ۶۶ کرښه: @@
 |
 |image_map = Achaemenid_Empire.jpg
-|image_map_caption =د هخمانشیانو ټولوکامني ۵۰۰ کاله مخکې له زېږدیزه د [[داریوش ۱]] د واکمني پر محال ډیر پرمختګ وکړ.
+|image_map_caption =د هخمانشیانو ټولوکامني ۵۰۰ کاله مخکې له زېږدیزه د [[داریوش ۱]] د واکمني پر محال ډیر پرمختگ وکړ.
 |
 |image_map2 = <!-- If second map is needed - does not appear by default -->
 |image_map2_caption =
 |
-|capital = [[پاسارګاد]], [[هګمتانه]], [[د جمشید پلاز]], [[شوش]], [[بابل]]
+|capital = [[پاسارگاد]], [[هگمتانه]], [[د جمشید پلاز]], [[شوش]], [[بابل]]
 |capital_exile = <!-- If status="Exile" -->
 |latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
@@ ۷۹ کرښه: / ۷۹ کرښه: @@
 |common_languages = [[لرغونې پاړسي]] <br>[[شاهي ارمني]]<ref>Josef Wiesehöfer, ''Ancient Persia'', (I.B. Tauris Ltd, 2007), 119.</ref><br>[[ایلامي]]<br>[[اکدي ژبه|اکدي]]<ref>{{cite book|title=Traduction: encyclopédie internationale de la recherche sur la traduction|author=Harald Kittel, Juliane House, Brigitte Schultze|publisher=Walter de Gruyter|year=2007|pages=1194–5|url=http://books.google.com/?id=oD0dBqGDNscC&pg=PA1194&dq=Old+Persian+official+language+of+achaemenid+empire#v=onepage&q=Old%20Persian%20official%20language%20of%20achaemenid%20empire&f=false|isbn=9783110171457}}</ref>
 |religion = [[زرتشتيت]]
-|currency = [[داریک]] او [[سیګلوی]]
+|currency = [[داریک]] او [[سیگلوی]]
 |
 |<!--- Titles and names of the first and last leaders and their deputies --->
@@ ۸۶ کرښه: / ۸۶ کرښه: @@
 |year_leader1 = ۵۵۹–۵۲۹ BCE (first)
 |year_leader2 = ۳۳۶–۳۳۰ BCE (last)
-|title_leader = [[شاهنشاه|شاهنشاه]]
+|title_leader = [[شاهنشاه]]
 |<!--- Area and population of a given year --->
 |stat_year1 = <!--- year of the statistic, specify either area, population or both --->
@@ ۹۳ کرښه: / ۹۳ کرښه: @@
 |footnotes = <!--- Accepts wikilinks --->
 }}
-'''د هخامنشیانو پاچایی''' ( په [[مېخي ليکدود]]:[[دوتنه:Old Persian a.png|20px ]] [[دوتنه:Old Persian ya.png|20px ]][[دوتنه:Old Persian i.png|20px ]][[دوتنه:Old Persian ša.png|20px ]][[دوتنه:Old Persian i.png|20px ]] [[دوتنه:Old Persian na.png|20px ]][[دوتنه:Old Persian ma.png|20px ]] [[دوتنه:Old Persian a.png|20px ]] [[دوتنه:Old Persian xa.png|20px ]][[دوتنه:Old Persian ha.png|20px ]] ) د ۵۵۹ ق.م. څخه تر ۳۳۱ ق.م. پورې په نژدې ختیځ کی یو پاچایی وه چی مرکز یی د پارس په ولایت کی ( په [[ایران]] کی ) پروت وو. په دی وخت کی هم د ماد امپراطوری، [[لیدیه]] ( ترکیه )، [[د بابل واکمني|بابل]] ( [[عراق]])، [[باختر]] ( [[افغانستان]] )، یونان، او مصر د هخامنشیانو حکمرانانو په لاس کی وه. د هخامنشیانو امپراطوری په ۳۳۱ ق.م. کی د داریوش ۳ د حکومت په وخت کی د ستر اسکندر لخوا ونیول.
+'''د هخامنشیانو پاچایی''' ( په [[مېخي ليکدود]]:[[دوتنه:Old Persian a.png|20px]] [[دوتنه:Old Persian ya.png|20px ]][[دوتنه:Old Persian i.png|20px ]][[دوتنه:Old Persian ša.png|20px ]][[دوتنه:Old Persian i.png|20px]] [[دوتنه:Old Persian na.png|20px ]][[دوتنه:Old Persian ma.png|20px]] [[دوتنه:Old Persian a.png|20px]] [[دوتنه:Old Persian xa.png|20px ]][[دوتنه:Old Persian ha.png|20px]] ) د ۵۵۹ ق.م. څخه تر ۳۳۱ ق.م. پورې په نژدې ختیځ کی یو پاچایی وه چی مرکز یی د پارس په ولایت کی ( په [[ایران]] کی ) پروت وو. په دی وخت کی هم د ماد امپراطوری، [[لیدیه]] ( ترکیه )، [[د بابل واکمني|بابل]] ( [[عراق]])، [[باختر]] ( [[افغانستان]] )، یونان، او مصر د هخامنشیانو حکمرانانو په لاس کی وه. د هخامنشیانو امپراطوری په ۳۳۱ ق.م. کی د داریوش ۳ د حکومت په وخت کی د ستر اسکندر لخوا ونیول.
 د هختمنشیانو د واکمنی عنوان یوازې یوه تاریخی اصطلاح ده. د هخامنشیانو د حکمرانانو په وخت کی خلکو خپل هېواد د حکمران د نوم په مطابق یادوه ( مثلا : د کوروش واکمنی، د داریوش واکمنی ) دغه هېواد په یونانی متنونو کی د پېرسیس ( Persis ) نوم لری. پېرسیس په پخوانی فارسی پارس ( [[دوتنه:Old Persian sa.png|20px]][[دوتنه:Old Persian ra.png|20px]][[دوتنه:Old Persian a.png|20px]][[دوتنه:Old Persian pa.png|20px]]) او په عصری فارسی د پارسې معنی لری.
 == تاریخ ==
 [[دوتنه:Persepolis Reconstruction Apadana Chipiez.jpg|150px|thumb|left|د داریوش ماڼی (آپادانا)]]
-[[کوروش ۲|کوروش]] یا ستر کوروش ( فارسی: کوروش بزرګ) [[د ماد واکمني|د مادی امپراطوری]] یو تبعه وو چه د مادی د سیاستو تر زوال وروسته د مادی پر پاچا برید وکړ او په جګړه کې یی د مادی پاچا ته ماته ورکړه.
+[[کوروش ۲|کوروش]] یا ستر کوروش ( فارسی: کوروش بزرگ) [[د ماد واکمني|د مادی امپراطوری]] یو تبعه وو چه د مادی د سیاستو تر زوال وروسته د مادی پر پاچا برید وکړ او په جگړه کې یی د مادی پاچا ته ماته ورکړه.
-کوروش د خپل بریالیتوب وروسته خپله اردو لیدیه (ترکی)، بابل (عراق) او باختر (افغانستان) ته ولیږل او خپل پاچایی یی پراخه کړه. کوروش ډېر معرفت او زغمناک امپراتور وو.کوروش عموما په بابل کښې حکومت وکړ خو په ۵۳۰ کال کې په پاسارګادا کې نوی مقر تاسیس کړ.
+کوروش د خپل بریالیتوب وروسته خپله اردو لیدیه (ترکی)، بابل (عراق) او باختر (افغانستان) ته ولیږل او خپل پاچایی یی پراخه کړه. کوروش ډېر معرفت او زغمناک امپراتور وو.کوروش عموما په بابل کښې حکومت وکړ خو په ۵۳۰ کال کې په پاسارگادا کې نوی مقر تاسیس کړ.
-دکوروش تر وفات وروسته زوی یی کمبوجیه ۲ د هخامنشانو پاچا شو. کمبوجیه غوښتل چه خپل ځواک تینګ کړی او د دې لپاره یی څپل ورور چه نوم یی بردیا وو، مړ کړ.
+دکوروش تر وفات وروسته زوی یی کمبوجیه ۲ د هخامنشانو پاچا شو. کمبوجیه غوښتل چه خپل ځواک تینگ کړی او د دې لپاره یی څپل ورور چه نوم یی بردیا وو، مړ کړ.
-په ۵۲۵ عیسوی کال مخکی کمبوجیه ۲ پر مصر برید وکړ او د مصر پاچا ته ماته ورکړه. تر جګړې وروسته ټول مصر د کمبوجیه لاس ته ورغی.مګر په دې وخت کښې د ایران په مرکز کښې قیام پېل شو او کمبوجیه مجبور شو ایران ته پریږوی. مګر په فلسطین کې یی وفات وکړ.
+په ۵۲۵ عیسوی کال مخکی کمبوجیه ۲ پر مصر برید وکړ او د مصر پاچا ته ماته ورکړه. تر جگړې وروسته ټول مصر د کمبوجیه لاس ته ورغی.مگر په دې وخت کښې د ایران په مرکز کښې قیام پېل شو او کمبوجیه مجبور شو ایران ته پریږوی. مگر په فلسطین کې یی وفات وکړ.
 د کمبوجیه تر وفات وروسته [[داریوش ۱]] د هخامنشانو پاچا شو. [[داریوش ۱]] د هخامنشانو د امپراتوری پر اقتصاد او اداری برخه کی ښه اغېره لرل. داریوش ۱ هم نوی مقر چه د تخت جمشید په نوم يادېږی، تاسیس کړ.
@@ ۱۰۷ کرښه: / ۱۰۷ کرښه: @@
 [[دوتنه:PLATE2BX.jpg|200px|thumb|left]]
 د هخامنسیانو په پاچایی کی د پاچا ماڼی مهم مرکز وو. په ماڼی کی پاچا د کوړنی سره ژوند کاوه. په دی وخت کی د هخامنشیانو حکمرانو زیات پلازمینې لرلې پاچا هر فصل د ښار څخه ښار ته کډه کاوه. پاچا په ژمی کی په جنوبی [[ایران]] ( [[تخت جمشید]], [[پاسارگاد]]) کی او په اوړی کی په غرونو کی ژوند کاوه.
-د هخامنسیانو پاچا یوازې ښکاری کاوه او جګړه کاوه. د واکمنی اوسېدونکی د پاچا رعایا ول.د هخامنشیانو د حکمرانان په نظر د انسان وضع د هخامنشیانو په تولنه کی د انسان په جټه کی ول. د دی معنی دا وه چی هر حکمران باید د حکمرانانو جټه ( وینه ) ولری. په دی وخت کی هر نارینه کولای سول زیاتی ښځی ولری. د هخامنسیانو حکمرانانو په حریم کی تقریبا ۳۰۰۰ ښځو درلودل. خلکو اجازه وه چی خپلوی واده وکړی. د تبعو د اشرافو ماشومانو مجبور شول چی د پاچا په ماڼی کی ژوند وکړی او د دی لپاره د تبعو اشراف نسول کولای د پاچا په خلاف قیام وکړی.
+د هخامنسیانو پاچا یوازې ښکاری کاوه او جگړه کاوه. د واکمنی اوسېدونکی د پاچا رعایا ول.د هخامنشیانو د حکمرانان په نظر د انسان وضع د هخامنشیانو په تولنه کی د انسان په جټه کی ول. د دی معنی دا وه چی هر حکمران باید د حکمرانانو جټه ( وینه ) ولری. په دی وخت کی هر نارینه کولای سول زیاتی ښځی ولری. د هخامنسیانو حکمرانانو په حریم کی تقریبا ۳۰۰۰ ښځو درلودل. خلکو اجازه وه چی خپلوی واده وکړی. د تبعو د اشرافو ماشومانو مجبور شول چی د پاچا په ماڼی کی ژوند وکړی او د دی لپاره د تبعو اشراف نسول کولای د پاچا په خلاف قیام وکړی.
 == سرچینې ==