منځپانگې ته ورتلل

پاول فایرابنډ

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا
پاول فايرابنډ
Paul Karl Feyerabend (جرمني ) ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
اړوند
زېږونځای
ښاروندتوب
زېږون نېټه
۱۳ جنوري ۱۹۲۴[۶][۷][۸] ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
مړينې نېټه
۱۱ فېبروري ۱۹۹۴[۶][۷][۹] ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
مړينې لامل
مړينې ځای
مړينې لامل
زدکړنځی
ژبې
اغېزمن شوی له
Imre Lakatos (mul) ژباړل ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
دنده
ټوليز مالومات
عمومي مالومات

سمول - سرچینه سمول - ويکي‌ډېټا سموللاسوند وګورئ

پاول کارل فایرابنډ (زوکړه: د ۱۹۲۴ زکال د جنوري ۱۳مه – مړینه: د ۱۹۹۴ زکال د فبروري ۱۱مه نېټه) اتریشي فیلسوف و چې د علومو د فلسفې په برخه کې یې د خپلو چارو له امله شهرت درلود. هغه خپل علمي کاري ژوند د برېسټول په پوهنتون کې د علومو د فلسفې د ښوونکي په توګه پیل کړ (۱۹۵۵ – ۱۹۸۹ زکال)؛ له دې وروسته په برکلي کې د کالیفورنیا پوهنتون ته ولاړ چېرې چې نوموړي د لسیزو لپاره (۱۹۵۵ – ۱۹۸۹ زکال) درس ورکړ. ده د خپل ژوند په اوږدو کې په مشترک ډول د لندن په یونیورسیټي کالج (۱۹۶۷ – ۱۹۷۰ زکال)، د لندن د اقتصاد په ښوونځي (۱۹۶۷ زکال)، اف یو برلین پوهنتون (۱۹۶۸ زکال)، یل پوهنتون (۱۹۶۹ زکال)، اوکلنډ پوهنتون (۱۹۷۲، ۱۹۷۵ زکال)، ساسکس پوهنتون (۱۹۷۴ زکال) او بالاخره د زوریخ د ټکنالوژۍ په انستیتیوت (۱۹۸۰ – ۱۹۹۰ زکال) کې تدریس وکړ. ورته مهال یې د مینه سوتا په پوهنتون (۱۹۵۸ – ۱۹۶۲ زکال)، سټنفورډ پوهنتون (۱۹۶۷ زکال)، کاسل پوهنتون (۱۹۷۷ زکال) او ټرېنټو پوهنتون (۱۹۹۲ زکال) کې لکچرونه ورکړل او آن په ځینو کې یې د یو شمېر لکچرونو لړۍ مخته یووړې. [۱۴]

د فایرابنډ تر ټولو مشهور کتاب د کړنلارې پر خلاف (Against Method؛ ۱۹۷۵ زکال) نومي اثر دی؛ په دغه اثر کې نوموړي د دې اړوند استدلال کړی چې د یوې علمي څېړنې په موخه هېڅ معتبر میتودولوژیکي قواعد شتون نه لري. ده همدارنګه د سیاست علم ته د اړوندو موضوعاتو په اړه څو مقالې او په یوه آزاده ټولنه کې یې د علم (Science in a Free Society؛ ۱۹۷۸ زکال) په نامه یو اثر ولیکه. د فایرابنډ په نورو اثارو کې د هنرونو علم (Wissenschaft als Kunst؛ ۱۹۸۴ زکال)، له عقل سره خدای پاماني (Farewell to Reason؛ ۱۹۸۷ زکال)، د پوهې اړوند درې بحثونه (Three Dialogues on Knowledge؛ ۱۹۹۱ زکال) او د پریمانۍ د فتح (Conquest of Abundance؛ د ده له مړینې وروسته په ۱۹۹۹ زکال کې خپور شو) په نامه اثار شاملېږي چې وروستی یاد شوی اثر یې له ۱۹۷۰مې لسیزې څخه په ۱۹۹۴ زکال کې د ده د مړینې تر مهاله د هغه د یو شمېر لیکل شوو مقالو ټولګه وه. له ده څخه یو اثر نابشپړ پاتې شو چې بیا په ۲۰۰۹ زکال کې د طبیعي فلسفې (Naturphilosophie) په نامه خپور او په ۲۰۱۶ زکال کې په انګریزي ژبه وژباړل شو. په دغه اثر کې نوموړي د هومر له دورې څخه د شلمې پېړۍ تر نیمايي پورې د طبیعي فلسفې تاریخ رانغښتی و. د فایرابنډ لیکنې او اثار د تاریخ او همدارنګه د علومو او اخلاقو د فلسفې ترمنځ د اړیکو، لرغونې فلسفې، د هنر د فلسفې، سیاسي فلسفې، طبابت او فزیک موضوعات په ځان کې نغاړي. د وژنې د مهال (Killing Time) په نامه د ده وروستی اثر چې ژوند لیک یې و د ناروغۍ په بستر کې یې پای ته ورساوه. د ده ګڼ شمېر لیکونه او نور نه خپاره شوي اثار یې له مړینې وروسته خپاره شول. [۱۵][۱۶]

پاول فایرابنډ د ۲۰مې پېړۍ یو له مخکښو فیلسوفانو څخه بلل کېږي. په ۲۰۱۰ زکال کې یوې نظرپوښتنې نوموړی د ۸ اغېزمنو فیلسوفانو په کتار کې شامل کړ. دی د توماس کوهن، ایمره لاکاتوش او نورووډ راسل هانسن په خوا کې د علومو د فلسفې د تاریخي بدلون له مخکښانو بلل کېږي چې د علمي کثرت پالنې (علمي پلورالېزم) اړوند د هغه چارو د سټنفورډ په مکتب او د علومو په معاصرې فلسفې پام وړ اغېز درلود. فایرابنډ د علمي پوهې د ټولنپوهنې په برخه کې یو له پام وړ شخصیتونو څخه و. ویناوو یې پریمانه مخاطبین لرل او نړیوال پام یې ځانته جلب کړی و. د هغه څو اړخیز شخصیت د ایان هکېنګ په ادبي لیکنو کې په ښه توګه بیان شوی: «انسان پالونکي، زما د لرغوني فکر له مخې، باید د هنر او علم دواړو برخه وي. پاول یو انسان پالونکی و. دی همدارنګه ټوکي هم و». [۱۷][۱۸][۱۹][۲۰]

د دغه انسان پالونکي تعبیر سربېره د هغه په وروستیو اثارو کې د انسان پالنې اړوند اندېښنې لامل وګرځېدې په ۲۰۰۶ زکال کې د نوموړي په ویاړ د پاول کارل فایرابنډ بنسټ تاسیس شي. دغه بنسټ «... د محرومو انساني ټولنو پیاوړتیا او هوساینې ته کار کوي. دغه چاره د ټولنو ترمنځ او په ټولنو کې دننه د همبستګۍ په پیاوړتیا، د سیمه ئیزو ظرفیتونو په لوړاوي، بشري حقونو ته د درناوي په ترویج او همدارنګه د کلتوري او بیولوژیکي تنوع په ساتنې ترسره کوي». په ۱۹۷۰ زکال کې د شیکاګو لویولا پوهنتون ده ته د انساني علومو په برخه کې افتخاري دوکتورا ورکړه. ورته مهال فایرابنډ کوچنۍ سیاره (۲۲۳۵۶) هم د ده په نوم نومول شوې. [۲۱]

ژوند لیک

[سمول]

لومړنی ژوند

[سمول]

فایرابنډ د ۱۹۲۴ زکال پر مهال د اتریش په ویانا ښار کې وزیږېد. د هغه پلرنی بابا د هلېنا فایرابنډ په نامه د دوی د کور د خدمتګارې څخه نامشروع ماشوم و. پلار یې چې په اصل کې له کارنتیا څخه و، د لومړۍ نړیوالې جګړې پر مهال په ایستریا کې د سمندري سوداګریز پوځ افسر او په ویانا کې یو ملکي مامور و، تر هغه چې د زړه د سکتې له امله ومړ. د مور کورنۍ یې د اتریش له ستوکرائو ښار څخه وه او خپله هم خیاطه وه چې د ۱۹۴۳ زکال د جولای په ۲۹مه نېټه یې د اروايي فشار له امله ځان وژنه وکړه. د دوی کورنۍ د کارګرې طبقې د اوسېدونکو په یوه سیمه (Wolfganggasse) کې مېشته وه چې په دغه سیمه کې تر ډېره کوچیانو موسیقارانو او د هغو نږدې خپلوانو ژوند کاوه؛ ورته مهال په کې ناڅاپي پېښې او د یو بل ترمنځ شخړې د ورځني ژوند برخه ګرځېدلې وې. [۲۲][۲۳][۲۴] [۲۵]

فایرابنډ چې د یو کاتولیک په توګه را لوی شو ریل جمنازیوم ډوله ښوونځي ته ولاړ او په ښوونځي کې یو له هغو تکړه زده کوونکو څخه و چې په ځانګړې توګه یې د فیزیک او ریاضیاتو په مضامینو کې ډېره وړتیا لرله. ده د خپل پلار په مرسته د ۱۳ کلنۍ په عمر تلسکوپ جوړ کړ چې بیا یې پرمټ د سویس د لمریزو څېړنو د انستیتیوت ناظر شو. هغه له خپل ښوونکي سوالډ توماس څخه الهام واخیست او دومره شهرت یې وموند چې له خپلو ښوونکو څخه ډېر پېژندل کېده. فایرابنډ چې لیواله مطالعه کوونکی و او په ځانګړې توګه یې د افسانوي او کړکېچ لرونکو کیسو ناولونه لوستل په ناڅاپي توګه له فلسفې سره مخ شو. د افلاطون، ډکارټ او بوشنر اثارو د استدلال له ډراماتیک ځواک سره د هغه لېوالتیا راوپاروله. وروسته بیا د ماخ، اډینګټون او ډینګلر د اثارو له لارې د علومو له فلسفې سره مخ شو او دغه مهال یې د زردشت داسې وویل (Thus Spoke Zarathustra) او یوازی سړي (lonely man) په نامه د نیچه له دوه اثارو سره پریمانه لیوالتیا ومونده. هغه د لیو لهنر په مشرۍ د موسیقۍ په یوه ګروپ کې سندرې وویلې او بیا پسې اوپرا ته معرفي شو چې دلته یې د جورج اوګل او هانس هاټر له نندارو څخه الهام واخیست.[۲۶][۲۷][۲۸][۲۹]

اغېز

[سمول]

په فلسفه کې

[سمول]

په داسې حال کې چې د کړنلارې پر خلاف (Against Method) تر عنوان لاندې د فایرابنډ د ډېر لوستل شوي اثر اړوند فوري علمي هرکلی تر ډېره منفي و، خو نن ورځ نوموړی په شلمه پېړۍ کې د علومو یو له تر ټولو اغېزمنو فیلسوفانو څخه ګڼل کېږي. د یوې نړیوالې کړنلارې پر ضد د فایرابنډ استدلالونه تر یوه بریده منل شوي او د ۲۱مې پېړۍ د ډیری فیلسوفانو له خوا تر ډېره بدیهي ګڼل کېږي. د کثرت پالنې اړوند د هغه استدلالونو دغه موضوع په یوه اصلي جریان واړوله؛ ورته مهال د ده له خوا د یوې خپلواکې علمي څانګې په توګه د تاریخي قضایاوو مطالعه د تاریخ او د علومو د فلسفې د پراختیا په برخه کې اغېزمنه وه. د تقلیل پالنې اړوندو استدلالونو یې په جان دوپره، کیف هوکر او آلن چالمرز باندې اغېز درلود. دی همدارنګه د ټولنیزې ساختار پالنې او د ساینس او ټکنالوژۍ په برخه کې د مطالعاتو یو له فکري مخکښانو څخه و په داسې حال کې چې د خپل ژوند پر مهال یې په دواړو څانګو کې چندان ونډه نه لرله. [۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۳۴]

له فلسفې بهر

[سمول]

د ګالیله قضیې ته اړوند د فایرابنډ تحلیل چې ادعا کوي کلیسا د اخلاقي لاملونو او تجربي نظر له مخې د ګالیله په محکوم کولو کې «په سم مسیر» روانه وه په ۱۹۹۰ زکال کې د کارډینال جوزف راټزینګر (شپاړلسم پاپ بندیکټ) له خوا د یوې وینا پر مهال تائید شو. فایرابنډ په خپل ژوند لیک کې د ۱۹۹۱ زکال پر مهال له سټیفن جي ګولډ سره خپلې خبرې یادې کړي، هغه مهال چې ګولډ ورته وویل په اګېنسټ میتود اثر کې یې د کثرت پالنې اړوند استدلالونه ده ته د نقطوي تعادل په برخه کې د څېړنو په موخه انګېزه وربخښي. د فایرابنډ چارو همدارنګه په یو شمېر هغو فیزیک پوهانو اغېز وکړ چې دا وړتیا یې احساس کوله څو یو شمېر چارې د خپلو ښوونکو له کړنلارو څخه په جدا لارو وازمایي؛ همدارنګه یې د ټولنیزو علومو ډیری پوهان هم ورته چارې ته وهڅول ځکه چې دوی د طبیعي علومو له معیارونو سره د انطباق رامنځته کولو په موخه تر شدید فشار لاندې وو. [۳۵][۳۶][۳۷][۳۸][۳۹][۴۰][۴۱]

سرچينې

[سمول]
  1. ↑ ويل شوي په: د دوتنې ادغام واک. بياځلي سمون: ۱۱ ډېسمبر ۲۰۱۴. اثر ژبه: جرمني ژبه. ليکوال: جرمن ملي کتابتون.
  2. ↑ سرچينې تړی: http://www.complete-review.com/reviews/feyerpk/killtime.htm.
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ ۳٫۵ ۳٫۶ دوتنې ټوليزه پېژندنه: 118532812. ويل شوي په: Catalog of the German National Library. بياځلي سمون: ۲۴ جولای ۲۰۲۴. اثر ژبه: جرمني ژبه.
  4. ↑ سرچينې تړی: http://www.nytimes.com/2008/01/16/world/europe/16pope.html?ref=europe.
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ويل شوي په: LIBRIS. Libris-URI: 75kmmnbr5fmqz2d. خپرېدو نېټه: ۲ اکتوبر ۲۰۱۲. بياځلي سمون: ۲۴ اگست ۲۰۱۸. خپروونکی: National Library of Sweden.
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ويل شوي په: د دوتنې ادغام واک. بياځلي سمون: ۹ اپريل ۲۰۱۴. اثر ژبه: جرمني ژبه. ليکوال: جرمن ملي کتابتون.
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ ويل شوي په: BnF authorities. Bibliothèque nationale de France ID: 11902714z. بياځلي سمون: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵. ليکوال: Bibliothèque nationale de France. اثر ژبه: فرانسوي ژبه.
  8. ↑ سرچينې تړی: http://www.nndb.com/lists/498/000063309/.
  9. ↑ سرچينې تړی: http://plato.stanford.edu/entries/feyerabend/#1.
  10. ↑ ويل شوي په: JSTOR. جی سټور ليکنې پېژند: 20012546.
  11. ↑ ويل شوي په: NNDB. Notable Names Database: 537/000179997. اثر ژبه: انګليسي ژبه.
  12. ↑ ويل شوي په: Mathematics Genealogy Project. اثر ژبه: انګليسي ژبه.
  13. ↑ ويل شوي په: The Fine Art Archive. AbART person ID: 99864. بياځلي سمون: ۱ اپريل ۲۰۲۱.
  14. ↑ Preston, John (February 1, 2020). Zalta, Edward N. (ed.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University – via Stanford Encyclopedia of Philosophy.
  15. ↑ Zussman, Robert (March 1996). "Autobiographical Occasions". Contemporary Sociology. 25 (2): 143–148. doi:10.2307/2077159. JSTOR 2077159.
  16. ↑ "Feyerabend's Work". PKF Centennial 2024.
  17. ↑ Hacking, Ian (1994). "Paul Feyerabend, Humanist". Common Knowledge. 3 (2): 23–28.
  18. ↑ Shaw, Jamie.; Bschir, Karim (2021). "Introduction: Paul Feyerabend's Philosophy in the Twenty-First Century". Interpreting Feyerabend: Critical Essays (in انګليسي): 4.
  19. ↑ "Most Significant Philosophers of Science of the 20th-Century: the Results". Leiter Reports: A Philosophy Blog.
  20. ↑ Preston, John (February 1, 2020). Zalta, Edward N. (ed.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University – via Stanford Encyclopedia of Philosophy.
  21. ↑ "(22356) Feyerabend = 1992 WS6". International Astronomy Union.
  22. ↑ "Paul Feyerabend and Austrian Philosophy - His Formative Years in Postwar Vienna" (PDF). University of Vienna. Vienna Circle Society. 2023. بياځلي په 20 January 2024.
  23. ↑ Oberheim, Eric (4 September 2018) [25 February 2009]. "The Incommensurability of Scientific Theories". Stanford Encyclopedia of Philosophy. Stanford. بياځلي په 20 January 2024.
  24. ↑ Feyerabend 1995، مم. 1-20.
  25. ↑ Feyerabend 1995، م. 2.
  26. ↑ Feyerabend 1995، م. 31.
  27. ↑ Feyerabend 1995، م. 50.
  28. ↑ Feyerabend 1995، م. 28.
  29. ↑ Feyerabend 1995، م. 27.
  30. ↑ Shaw, Jamie.; Bschir, Karim (2021). "Introduction: Paul Feyerabend's Philosophy in the Twenty-First Century". Interpreting Feyerabend: Critical Essays (in انګليسي): 5.
  31. ↑ Mitchell, Sandra (2009). Unsimple Truths: Science, Complexity, and Policy. p. 108.
  32. ↑ Lloyd, Elizabeth (1999). "The Anarchronistic Anarchist": 261. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  33. ↑ Preston, John (February 1, 2020). Zalta, Edward N. (ed.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University – via Stanford Encyclopedia of Philosophy.
  34. ↑ Preston, John (February 1, 2020). Zalta, Edward N. (ed.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University – via Stanford Encyclopedia of Philosophy.
  35. ↑ Feyerabend, Paul K. (1993). Against Method (3 ed.). p. 131.
  36. ↑ Hickey, T. J. (2009). "Understanding Feyerabend on Galileo". Irish Theological Quarterly. 74: 89–92. doi:10.1177/0021140008098846. S2CID 170724340.
  37. ↑ Ratzinger (1994, p.98)
  38. ↑ "Papal visit scuppered by scholars". BBC News. 2008-01-15.
  39. ↑ Matera, Angelo (2008-01-29). "The Death of Irony: Benedict and the Enemies of Reason". National Catholic Register. EWTN News. خوندي شوی له the original on 2008-02-03. بياځلي په 2008-02-15.
  40. ↑ Shaw, Jamie.; Bschir, Karim (2021). "Introduction: Paul Feyerabend's Philosophy in the Twenty-First Century". Interpreting Feyerabend: Critical Essays (in انګليسي): 6.
  41. ↑ Feyerabend 1995، م. 178.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=پاول_فایرابنډ&oldid=323446" نه اخيستل شوی