Jump to content

د جینوم اېډېټ

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

د جینوم اېډېټ یا د جینوم انجنیري او یا د جین اېډېټ، د جنیتیکي انجنیرۍ یو ډول دی. په دې ډول انجنیرۍ کې د یوه ژوندي موجود په جینوم کې ډي.اېن.اې اضافه کېږي، اصلاح کېږي یا بدلېږي. د جنیتیکي انجنیرۍ په لومړنیو یا پخوانیو تخنیکونو کې جنیتيکي مواد په کوربه جینوم کې په تصادفي ډول اضافه کېږي، خو د دې پر خلاف د جینوم د اېډېټ له لارې په ځانګړو ځایونو کې مواد اضافه کېږي.[۱]

مخینه

[سمول]

جنیتیکي انجنیري په ارګانېزمونو او موجوداتو کې د نویو جنیتیکي عناصرو د رامنځته کولو لپاره د یوې طریقې په توګه له ۱۹۷۰یمې ز لسیزې راهیسې موجوده ده. د دې ټېکنالوژۍ یو خنډ په کوربه جینوم کې د ډي.اېن.اې د اضافه کولو تصادفي ماهیت دی چې په ارګانېزم کې نور جینونه زیانمنولی او بدلولی شي. د دې تر څنګ ګڼ داسې مېتودونه هم کشف شوي دي چې د یوه ارګانېزم د جینوم په ځانګړو ځایونو کې اضافه شوي جینونه په نښه کوي. د دې تر څنګ یې په یوه جینوم کې د ځانګړو تسلسلونو اېډېټ او د هغو اغېزو کمښت فعال کړی چې په نښه شوي نه دي. که په یوه ژوندي موجود کې فعال جین کېښودل شي او د یوه نیمګړي جین پر ځای په نښه شي، په دې توګه د ځانګړو جینیتیکي ناروغیو درملنه کېدای شي.[۲]

جین په نښه کول

[سمول]

همولوګ بیاترکیب

[سمول]

د یوه ارګانېزم په ځانګړو ځایونو کې د جینونو د هدف ګرځولو یا په نښه کولو لپاره لومړني مېتودونه پر همولوګ بیاترکیب (homologous recombination) تکیه وو. د ډي.اېن.اې د داسې جوړښتونو په رامنځته کولو سره چې د په نښه شوي جینوم له تسلسل سره انطباق لرونکی قالب لري، ښايي د حجرې په داخل کې د همولوګ بیاترکیب پروسې په پام وړ ځای کې جوړښت دننه کړي. «ماریو کاپکي»، «مارټین ایوانز» او «الیور سمیټیس» ته د بنسټیزو جنیني حجرو له لارې په موږکانو کې د جنیتیکي بدلونونو د رامنځته کولو لپاره د همولوګ بیاترکیب د کارولو د څرنګوالي د کشف له امله په ۲۰۰۷ کال کې د فیزیولوژۍ او طب په برخه کې د نوبل جایزه ورکړل شوه.[۳][۴][۵]

څېړنې

[سمول]

جیني درملنه

[سمول]

ایډیاله جیني درملنه دا ده چې د نیمګړي یا معیوب جین پر ځای یو طبیعي ایلیل (allele) اضافه شي. دا چاره د انتقال شوي جین په نسبت ګټوره ده، ځکه چې د بشبړو کود کوونکو او تنظیمي تسلسلونو رانغاړلو ته په کې اړتیا نه‌شته، بالخصوص هغه مهال چې د جین کوچني نسبتونه بدلون ته اړتیا لري، لکه څرنګه چې دایمي همداسې کېږي هم. د هغو جینونو څرګندونه چې تر یوه حده ځای پر ځای شوي دي، تر هغو بشپړو جینونو چې د ویروسي لېږدوونکو په مرسته لېږدول کېږي، له طبیعي حجروي بیولوژۍ سره اړخ لګوي.[۶][۷]

هغه طبي ساینس‌پوهان چې له «سانګامو تراپیوټیک» شرکت سره کار کوي،  د ۲۰۱۹ ز کال په فبرورۍ میاشت کې یې په «هانټر سینډروم» ناروغۍ لرونکي ناروغ کې د ډي.اېن.اې د دایمي بدلون لپاره "په بدن کې" د انساني جین د اېډېټ لومړنۍ درملنه اعلان کړه. د «سانګامو» کلینیکي ازمېښتونه دوام لري چې د «زېنک فېنګر نیوکلاز» (Zinc Finger Nuclease) په مرسته د جین اېډېټ په کې شاملېږي.[۸][۹]

د ناروغیو له منځه وړل

[سمول]

څېړونکو په «ګامبیای» [ګامبیای یوه افریقايۍ غوماشه ده چې د ملاریا په لېږدولو کې ډېره اغېزناکه ده] کې د شنډولو د اړوندو جینونو د اصلاح لپاره د «کریسپر-کاس۹» (CRISPR-Cas9) په نامه د جینونو د محرکونو سیستم کارولی دی. دې تخنیک د ژېړې تبې، ډینګي تبې او زیکا په څېر ناروغیو په له منځه وړلو کې لا ډېره مرسته کړې ده.[۱۰][۱۱]

کریسپر-کاس۹ سیستم د کلینیکي جینوټوپونو د هدف ګرځولو له لارې د باکتریايي نوعو د تعدیل لپاره پروګرام کولی شو. دا سیستم کولای شي د پاټوجین په له منځه وړلو سره ګټورې باکتریايي نوعې په انتخابي ډول د مضرو نوعو په نسبت فعالې کړي چې د انتي بیوتیکونو په مقابل کې برتري ورکوي.[۱۲]

د هغو درملنو لپاره چې د اېچ.ای.وي، سپومي او هپاټيټ ویروس په څېر انساني ویروسونه په نښه کوي، ویروس ضد استفادې تر څېړنو لاندې دي. له «کریسپر» څخه د ویروس د حجروي سطحې د اخیستونکو پروتینونو د کود کوونکو جینونو د بېلولو په موخه د ویروس د په نښه کولو لپاره کار اخیستل کېدای شي. د ۲۰۱۸ ز کال په نومبر میاشت کې «هې جیانکويي» وویل چې د انسان دوه جینونه یې اېډېټ کړي دي تر څو هغه سي.سي.ار۵ (CCR5) جین غیر فعال کړي چې اېچ.ای.وي یې حجرو ته د ننوتو لپاره کاروي او دا جین یې کود کوي. ده وویل چې څو اونۍ وړاندې د «لولو» او «نانا» په نامه دوې غبرګونې نجونې زیږېدلې وې او دوی دواړو د معلول سي.سي.ار۵ تر څنګ د سي.سي.ار۵ فعالې کاپیانې لېږدولې او د اېچ.ای.وي په مقابل کې زیانمنونکې وې. دا څېړنه په پراخه کچه ناسمه او خطرناکه وبلل شوه.[۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]

په نږدې راتلونکي کې به د «کریسپر» نوی سیستم هم وکولای شي هغه ناروغۍ او شرایط له منځه یوسي چې انسانان پرې اخته کېدای شي. د دغې نوې ټېکنالوژۍ په مرسته به ساینس‌پوهان وکولای شي چې د انسان د سپرم د حجرې جینونه واخلي او هغه جینونه بدل کړي چې سرطان یا نورې غیر طبیعي نیمګړتیاوې فعالوي. دغه چاره د والدینو هغه اندېښنه له منځه وړي چې د بچیانو لرلو یا هم عادي ژوند د لرلو وړتیا ته اندېښمن دي. د دغه بهیر تر یوازې یوه نسل وروسته به د بشري نسل ټول راتلونکی د ګډوډیو د ستونزو او ناوړه شرایطو په اړه اندېښنه ونه لري.[۱۷]

خطرونه

[سمول]

د متحدو ایالتونو د ملي استخباراتو مشر «جېمز کلاپر» په ۲۰۱۶ ز کال کې د متحدو ایالتونو د استخباراتي ټولنې د نړیوالو ګواښونو د ارزونې په اعلامیه کې د جینوم اېډېټ د ډله‌ييزې وژنې لپاره یوه بالقوه وسله وبلله او ویې ویل، د جینوم هغه اېډېټ چې "له لوېديځو هېوادونو سره په توپیر" د ځینو هېوادونو له‌خوا د قانوني یا اخلاقي معیارونو له مخې ترسره کېږي، احتمالاً د مضرو بیولوژيکي عواملو یا محصولاتو د رامنځته کولو ګواښ ډېروي. دا اعلامیه څرګندوي چې د دې ټېکنالوژۍ کم لګښت او د پراخېدو چټکتیا، او قصدي یا غیر قصدي ناوړه استفاده ښايي پراخې اقتصادي او امنیتي پایلې ولري. د بېلګې په توګه د «کریسپر» په څېر ټېکنالوژۍ د «وژونکو غوماشو» د جوړولو لپاره کارېدای شي چې د طاعوني ناروغیو د رامنځته کېدو لامل کېږي او مهم محصولات له منځه وړي.[۱۸][۱۹][۲۰]

د بیواېتېک په اړوند د نافیلډ شورا د ۲۰۱۶ ز کال د سپټمبر میاشتې د راپور له مخې د جنیتیکي کود د اېډېټ لپاره د وسایلو ساده‌ګي او کم لګښت له «بیوهکرانو» سره مرسته کوي تر څو داسې ازمېښتونه وکړي چې د اېډېټ شویو جنیتیکي موادو د انتشار ګواښ رامنځته کوي. دې څېړنې وښوده چې د یوه شخص د جینوم د اېډېټ کولو ګواښونه او ګټې – او بل نسل ته یې د بدلونونو لېږد – دومره پېچلی دی چې بیړنیو څېړنو ته اړتیا لري. دا ډول بدلونونه ښايي داسې ناوړه پایلې ولري چې نه یوازې ماشومانو، بلکې د هغوی راتلونکو بچیانو ته هم زیان ورسوي، ځکه چې بدل شوی جین یې په سپرم کې موجود دی. په ۲۰۰۱ ز کال کې پر اسټرالیايي څېړونکو «رونالډ جکسون» او «ایان رامشاو» په «ویرولوژي» مجله کې د یوې مقالې د خپرولو له امله نیوکې وشوې. دوی په دې مقاله کې د موږکانو د کنترول په اړه څېړنه کړې وه چې هغه مهال موږکان په اسټرالیا کې یو لوی افت و او دوی ویلي وو چې که په «موزپاکس» ویروس ککړ شي نو د شنډتوب لامل به یې شي. نیوکې هم ځکه پرې وشوې چې دا ډول حساس معلومات وړاندې کول د بیوترورېستانو له‌خوا د بیولوژيکي وسلو د جوړېدو لامل کېږي او ښايي دا پوهه د چیچک د نورو هغو ویرسونو د واکسین په مقابل کې د مقاومو سویو د جوړولو لپاره وکارېږي چې پر انسان اغېز لري. پر دې سربېره په وحشي جمعیتونو کې د جین د محرکونو د خپرېدو ایکولوژيکي ګواښونه هم موجود دي.[۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷]

سرچينې

[سمول]
  1. Bak, Rasmus O.; Gomez-Ospina, Natalia; Porteus, Matthew H. (August 2018). "Gene Editing on Center Stage". Trends in Genetics. 34 (8): 600–611. doi:10.1016/j.tig.2018.05.004. ISSN 0168-9525. PMID 29908711.
  2. Woolf TM (April 1998). "Therapeutic repair of mutated nucleic acid sequences". Nature Biotechnology. 16 (4): 341–4. doi:10.1038/nbt0498-341. PMID 9555723. S2CID 9210810.
  3. Lodish H, Berk A, Zipursky SL, Matsudaira P, Baltimore D, Darnell J (2000). [[[:کينډۍ:Google books]] "Chapter 8.5: Gene Replacement and Transgenic Animals: DNA Is Transferred into Eukaryotic Cells in Various Ways"]. Molecular Cell Biology (4th ed.). W. H. Freeman and Company. ISBN 978-0-7167-3136-8. {{cite book}}: Check |chapter-url= value (help)
  4. Rocha-Martins M, Cavalheiro GR, Matos-Rodrigues GE, Martins RA (August 2015). "From Gene Targeting to Genome Editing: Transgenic animals applications and beyond". Anais da Academia Brasileira de Ciencias. 87 (2 Suppl): 1323–48. doi:10.1590/0001-3765201520140710. PMID 26397828.
  5. "The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2007". The Nobel Foundation. نه اخيستل شوی December 15, 2008.
  6. "ASPsiRNA: A Resource of ASP-siRNAs Having Therapeutic Potential for Human Genetic Disorders and Algorithm for Prediction of Their Inhibitory Efficacy". G3. 7 (9): 2931–2943. September 2017. doi:10.1534/g3.117.044024. PMID 28696921.
  7. Carroll D (November 2008). "Progress and prospects: zinc-finger nucleases as gene therapy agents". Gene Therapy. 15 (22): 1463–8. doi:10.1038/gt.2008.145. PMC 2747807. PMID 18784746.
  8. Marchione M (7 February 2019). "Tests suggest scientists achieved 1st 'in body' gene editing". AP News. نه اخيستل شوی 7 February 2019.
  9. Staff (2 February 2019). "Ascending Dose Study of Genome Editing by the Zinc Finger Nuclease (ZFN) Therapeutic SB-913 in Subjects With MPS II". ClinicalTrials.gov. U.S. National Library of Medicine. نه اخيستل شوی 7 February 2019.
  10. Hammond A, Galizi R, Kyrou K, Simoni A, Siniscalchi C, Katsanos D, et al. (January 2016). "A CRISPR-Cas9 gene drive system targeting female reproduction in the malaria mosquito vector Anopheles gambiae". Nature Biotechnology. 34 (1): 78–83. doi:10.1038/nbt.3439. PMC 4913862. PMID 26641531.
  11. Fletcher M (2018-08-11). "Mutant mosquitoes: Can gene editing kill off malaria?". The Telegraph (په انګليسي). ISSN 0307-1235. نه اخيستل شوی 2018-08-12.
  12. Gallagher RR, Li Z, Lewis AO, Isaacs FJ (October 2014). "Rapid editing and evolution of bacterial genomes using libraries of synthetic DNA". Nature Protocols. 9 (10): 2301–16. doi:10.1038/nprot.2014.082. PMID 25188632. S2CID 16447825.
  13. Barrangou R, Doudna JA (September 2016). "Applications of CRISPR technologies in research and beyond". Nature Biotechnology. 34 (9): 933–941. doi:10.1038/nbt.3659. PMID 27606440. S2CID 21543486.
  14. Begley S (28 November 2018). "Amid uproar, Chinese scientist defends creating gene-edited babies - STAT". STAT.
  15. Science China Press (23 January 2019). "Gene-edited disease monkeys cloned in China". EurekAlert!. نه اخيستل شوی 24 January 2019.
  16. Mandelbaum RF (23 January 2019). "China's Latest Cloned-Monkey Experiment Is an Ethical Mess". Gizmodo. نه اخيستل شوی 24 January 2019.
  17. "WHO launches global registry on human genome editing." PharmaBiz, 31 Aug. 2019. Gale General OneFile, Accessed 27 Apr. 2020.
  18. Clapper JR (9 February 2016). "Worldwide Threat Assessment of the US Intelligence Community" (PDF). نه اخيستل شوی 26 December 2016.
  19. Warmflash D (2016-09-06). "Genome editing: Is it a national security threat?". نه اخيستل شوی 26 December 2016.
  20. Regalado A. "Top U.S. Intelligence Official Calls Gene Editing a WMD Threat". MIT Technology Review. نه اخيستل شوی 26 December 2016.
  21. "Genome editing: an ethical review" (PDF). Nuffield Council on Bioethics. September 2016. Archived from the original (PDF) on 14 November 2016. نه اخيستل شوی 27 December 2016. {{cite web}}: External link in |خونديځ تړی= (help); Unknown parameter |تاريخ الأرشيف= ignored (help); Unknown parameter |خونديځ-تړی= ignored (help); Unknown parameter |مسار الأرشيف= ignored (help)
  22. Jackson R, Ramshaw I (January 2010). "The mousepox experience. An interview with Ronald Jackson and Ian Ramshaw on dual-use research. Interview by Michael J. Selgelid and Lorna Weir". EMBO Reports. 11 (1): 18–24. doi:10.1038/embor.2009.270. PMC 2816623. PMID 20010799.
  23. "Genome editing: an ethical review" (PDF). Nuffield Council on Bioethics. September 2016. Archived from the original (PDF) on 14 November 2016. نه اخيستل شوی 27 December 2016. {{cite web}}: External link in |خونديځ تړی= (help); Unknown parameter |تاريخ الأرشيف= ignored (help); Unknown parameter |خونديځ-تړی= ignored (help); Unknown parameter |مسار الأرشيف= ignored (help)
  24. Broad WJ (23 January 2001). "Australians Create a Deadly Mouse Virus". The New York Times. نه اخيستل شوی 27 December 2016.
  25. Radford T (10 January 2001). "Lab creates killer virus by accident". The Guardian. نه اخيستل شوی 27 December 2016.
  26. Sample I (30 September 2016). "Experts warn home 'gene editing' kits pose risk to society". The Guardian. نه اخيستل شوی 26 December 2016.
  27. "Genome editing: an ethical review" (PDF). Nuffield Council on Bioethics. September 2016. Archived from the original (PDF) on 14 November 2016. نه اخيستل شوی 27 December 2016. {{cite web}}: External link in |خونديځ تړی= (help); Unknown parameter |تاريخ الأرشيف= ignored (help); Unknown parameter |خونديځ-تړی= ignored (help); Unknown parameter |مسار الأرشيف= ignored (help)