بيستون ډبرليک

اړوند
په نوم د	بيستون غر
عمومي مالومات	لړۍ... inscription (en) ; bas-relief (en) ; rock relief (en) ; Überrest (en) ; cultural property (en)
فزیکي ځای	بيستون غر
ليکدود	مېخي ليکدود
ځای	بيستون
اداري سیمه	هرسين ولسوالي
هېواد	ايران
پېرودونکی	داریوش ۱
د تاريخي‌ اثارو ډلبندي	د ايران ملي ميراث ځايونه (۱۹۳۲ – ) ;
	د یونيسکو نړیوال میراث
د ميراث ډول	د یونیسکو د نړیوال میراث ځای برخه ;
د ميراثېدو کال	۲۰۰۶
میراثونه	(ii) (en) — (iii) (en)
د پېژندنې شمیره	[۱]
برخې	Geflügeltes Symbol (de)
برخه د	Behistun (en)
ساختماني توکي	limestone (en)
د معماري سټایل	Achaemenid art (en)
کورډي‌نېشن	۳۴°۲۳′۲۵″شمال ۴۷°۲۶′۰۹″ختیځ / 34.39036°شمال 47.43589°ختيځ

د بیستون کتیبه يا بيستون ډبرليک په نړۍ کې تر ټولو لويه لیکنه ده، چې د ایران لومړنی پېژندل شوی متني لرغونی اثر ګڼل کيږي چې د هخامنشیانو ټولواکمني د لومړي داريوش د واکمنۍ پرمهال په ۵۲۰ مخزېږديز کې په مېخي ليکدود ليکل شوې ده^[۱]^[۲] چې د ایران^[۳]^[۴] له کرمانشاه ښار څخه ۳۰ کیلومتره لرې د هرسين ولسوالي^[۵]^[۶] په بیستون سيمه^[۷]^[۸] کې موقعیت لري. د بسټون کتیبه د کینیفورم او لرغونې فارسي ژبې په تشریح کولو کې یو له خورا مهم فکتورونو څخه دی ، ځکه چې دا په ۳ ورته نسخو (مترادف) کې په ایلامي ، اکاډین او لرغوني فارسي ژبو او کینیفورم کې لیکل شوی. دا ډبرليک رسماً په ۱۹۳۲ ز کال د ايران ملي ميراث ځی په توګه ثبت شو^[۹]^[۱۰] او په ۲۰۰۶ ز کال د یونیسکو د نړیوال میراث ځای برخه وګڼل شو.^[۱۱]

په بېستون ډبرليک کې د پښتو څرک

پښتو د بېستون په ډبرليکونو کښل شوې او پوهاند حبيبي د څېړنې او ژباړنې له مخې د پښتنو د خلجي گړدود (لهجه) سره ډېر لږ توپير لري

نئ ارنکه اهم		نه ئي اړېکی وم
نئ درومنه اهم		نه ئ دوره جن وم
نئ زړوه که ره اهم		نه ئ رورکړونی وم

لنډه دا چې نه يم دروغجن، او تيری کونکی نه يم - او نه د بل تېری په ځان زغملی شم ^[۱۲]

د ډبرليک په اړه لنډي څرگندوني

د هخامنشيانو دريم پاچا داريوش د خپلي واکمنۍ پېښ ليک د بيستون په ډبرليک کي ليکلی دی. د دې ډبرليک اوږدوالۍ په ټوليزه توګه شل متره او پنځوس سانتي او سور يې اوه متره او اتيا سانتي دی . دا ډبر ليک په دريو برخو وېشل شوی دی:

تر ټولو زياته برخه يې نهه (۹) متره او اتيا(۸۰) سانتي اوږدوالی لري او سور يې درې (۳) متره او دريشپېته(۶۳) سانتي دی، چي ٤١٤ څلورسوه څوارلس کرښې ليکنه لري او دا برخه په يوشمېر ايراني خپرونو کي د پخواني پارسي ليک په نوم ياديږي.
د همدې لوئ ډبرليک ښئ لور ته د انځورونو او ليکنو برخه شته چي د ايلامي ډبرليک په نوم ياديږي. دا برخه پنځه متره او شپېته سانتي متره اوږدوالی لري او سور يې درې متره او اويا سانتي متره ته رسيږي
درېيمه برخه کيڼ لور ته ليکل شوېده چي اوږدوالی يې پنځه متره او اوه شپېته سانتي متره رسيږي او سور يې درې متره او دريشپېته سانتي متره دی .دا برخه هم په ايراني خپرونو کي د پخواني ايراني ليک په نوم ياديږي چي ټوله ٥٩٣ پنځه سوه درېنوي کرښې لري.
د اکدي يا بابلي ليک په نوم د دې ډبر ليک يوه بله برخه شته چي د ايلامي ليک بر سر ښي لوري ته ليکل شوېده . دا برخه د ذوزنقې په شکل حک شوېده چي لوړوالي يې څلور متره او سور يې دوه متره او دوه پنځوس سانتي متره دئ ، په داسي حال کي چي د وروستۍ برخي سور يې دوه متره او يو ويشت سانتي متره ته رسيږي ، د ډبرليک دا برخه يوسل او دولس کرښې لري . په ټوليزه توګه د دې ډبر ليک ارتوالی يوسل اوشل متره مريع ته رسيږي.

انځورونه

داريوش په بيستون کې
د داريوش بشپړ انځور چې خپل سيال بارديا يې تر پښو لاندې کړی دی.
د ليکنې نږدې انځور.
د بېستون ډبرليک د اوسمهال يو انځو

بيستون کې نور تاريخي اثار

بيستون کې د هېراکلېس مجسمه
۱۴۸ مخز ېږديز کال کې د سېلوکي واکمن لپاره د هېراکلېس جوړه شوې مجسمه.
د دوهم مهرداد او دوهم ګوتارزېس تخت او د شېخ علي خان زنګينه ليک
په بيستون کې د دوهم ګوتارزېس د اس سوارۍ تخريب شوی ډبرليک
بېستون کې د وولوګاس تخت (دمه ځی)

سرچينې

↑ سرچينې تړی: https://iranicaonline.org/articles/bisotun-iii.
↑ سرچينې تړی: https://iranarchpedia.ir/entry/15319.
↑ سرچينې تړی: https://iranarchpedia.ir/entry/15319.
↑ Wiki Loves Monuments monuments database". ۶ نومبر ۲۰۱۷.
↑ سرچينې تړی: https://iranarchpedia.ir/entry/15319.
↑ Wiki Loves Monuments monuments database". ۶ نومبر ۲۰۱۷.
↑ سرچينې تړی: https://iranarchpedia.ir/entry/15319.
↑ Wiki Loves Monuments monuments database". ۶ نومبر ۲۰۱۷.
↑ سرچينې تړی: https://iranicaonline.org/articles/bisotun-iii.
↑ سرچينې تړی: https://iranarchpedia.ir/entry/15319.
↑ سرچينې تړی: http://whc.unesco.org/en/list/1222.
↑ پښتو څېړنې - 223 گڼه - کابل
↑ ^۱۳٫۰۰ ^۱۳٫۰۱ ^۱۳٫۰۲ ^۱۳٫۰۳ ^۱۳٫۰۴ ^۱۳٫۰۵ ^۱۳٫۰۶ ^۱۳٫۰۷ ^۱۳٫۰۸ ^۱۳٫۰۹ ^۱۳٫۱۰ ^۱۳٫۱۱ ^۱۳٫۱۲ ^۱۳٫۱۳ سرچينې تړی: https://iranarchpedia.ir/entry/15319.
↑ ^۱۴٫۰ ^۱۴٫۱ ^۱۴٫۲ ^۱۴٫۳ سرچينې تړی: https://iranicaonline.org/articles/bisotun-iii.
↑ ^۱۵٫۰ ^۱۵٫۱ ^۱۵٫۲ ^۱۵٫۳ ^۱۵٫۴ ^۱۵٫۵ ^۱۵٫۶ ^۱۵٫۷ "Wiki Loves Monuments monuments database". ۶ نومبر ۲۰۱۷.{{cite web}}: سي‌اس۱ تېروتنې: نېټې (link)
↑ ^۱۶٫۰ ^۱۶٫۱ ^۱۶٫۲ ^۱۶٫۳ ^۱۶٫۴ ^۱۶٫۵ ^۱۶٫۶ سرچينې تړی: https://whc.unesco.org/uploads/nominations/1222.pdf.
↑ ^۱۷٫۰ ^۱۷٫۱ سرچينې تړی: http://whc.unesco.org/en/list/1222.
↑ سرچينې تړی: https://iranicaonline.org/articles/bisotun-i.

[1] سرچينې تړی: https://iranicaonline.org/articles/bisotun-iii.

[2] سرچينې تړی: https://iranarchpedia.ir/entry/15319.

[3] سرچينې تړی: https://iranarchpedia.ir/entry/15319.

[4] Wiki Loves Monuments monuments database". ۶ نومبر ۲۰۱۷.

[5] سرچينې تړی: https://iranarchpedia.ir/entry/15319.

[6] Wiki Loves Monuments monuments database". ۶ نومبر ۲۰۱۷.

[7] سرچينې تړی: https://iranarchpedia.ir/entry/15319.

[8] Wiki Loves Monuments monuments database". ۶ نومبر ۲۰۱۷.

[9] سرچينې تړی: https://iranicaonline.org/articles/bisotun-iii.

[10] سرچينې تړی: https://iranarchpedia.ir/entry/15319.

[11] سرچينې تړی: http://whc.unesco.org/en/list/1222.

[12] پښتو څېړنې - 223 گڼه - کابل

[3bf66a69ca69805347fea86a2fcf0fcf056ad0f2-13] ۱۳٫۰۰ ^۱۳٫۰۱ ^۱۳٫۰۲ ^۱۳٫۰۳ ^۱۳٫۰۴ ^۱۳٫۰۵ ^۱۳٫۰۶ ^۱۳٫۰۷ ^۱۳٫۰۸ ^۱۳٫۰۹ ^۱۳٫۱۰ ^۱۳٫۱۱ ^۱۳٫۱۲ ^۱۳٫۱۳ سرچينې تړی: https://iranarchpedia.ir/entry/15319.

[0e664c1523eadb9d337b50e6735474cbd73fcc10-14] ۱۴٫۰ ^۱۴٫۱ ^۱۴٫۲ ^۱۴٫۳ سرچينې تړی: https://iranicaonline.org/articles/bisotun-iii.

[7063e1c1601c353a43a43d55494a598273a6f1b9-15] ۱۵٫۰ ^۱۵٫۱ ^۱۵٫۲ ^۱۵٫۳ ^۱۵٫۴ ^۱۵٫۵ ^۱۵٫۶ ^۱۵٫۷ "Wiki Loves Monuments monuments database". ۶ نومبر ۲۰۱۷.{{cite web}}: سي‌اس۱ تېروتنې: نېټې (link)

[ac3498e83d2d1cbd899154cd7974313fa79507aa-16] ۱۶٫۰ ^۱۶٫۱ ^۱۶٫۲ ^۱۶٫۳ ^۱۶٫۴ ^۱۶٫۵ ^۱۶٫۶ سرچينې تړی: https://whc.unesco.org/uploads/nominations/1222.pdf.

[598afb0637e09d8c25c761fd321f8978c22d0e9f-17] ۱۷٫۰ ^۱۷٫۱ سرچينې تړی: http://whc.unesco.org/en/list/1222.

[686a5c7e1a9a02efc668993a291be6521715d7e5-18] سرچينې تړی: https://iranicaonline.org/articles/bisotun-i.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۸]