ایکولوژيکي مقاومت
په ایکولوژۍ یا چاپېریالپوهنه کې مقاومت د ایکوسیستم هغې وړتیا ته ویل کېږي چې د یوه بدلون یا مزاحمت پر وړاندې غبرګون ښيي او بېرته زر رغېږي. په دې بدلون او مزاحمت کې سترې پېښې لکه اور، سېلاب، توپان، د حشراتو یرغل، یا هم انساني فعالیتونه لکه ځنګلونه وهل، د تېلو را ایستلو لپاره ځمکه سپړل، پر ځمکو د کیمیاويي توکو خپرول او یا هم د زهري نباتي او حیواني ژویو را پیدا کېدل راتلای شي. د کافي اندازې یا مودې لرونکی مزاحمت ایکو یا د ژواک سیستم ډېر اغېزمنولی شي او ښايي تر هغې کچې یې واړوي چې د بل رژیم پروسو او جوړښتونو ته ورسېږي. کله چې داسې اندازې له یوه مهم او د بل رژیم تر پولو رسېدونکي حالت ته رسېږي نو دا رژیم بدلېږي یا هم ورته مهم تحول ویل کېدی شي.[۱]
هغه انساني چارې چې د ایکولوژۍ پر مقاومت منفي اغېز کوي لکه د ژویو د بېلابېلوالي کمښت، د طبېعي زېرمو را ایستل، ککړتیا، د ځمکې کارېدل، یا د انساني فعالیت په نتیجه کې اقلیمي بدلون، ټول په ایکو سیستمونو کې د مخ پر ودې بدلونونو لامل کېږي چې دغه بدلونونه ډېری وخت ناوړه او ناسم ډول ته بدلون دی. د مقاومت په اړه د بحثونو په داخل کې اوس د انسان او ایکوسیستمونو تر منځ تړاوونه هم راځي چې دا د ایکولوژیکو سیستمونو او داسې طبیعي سرچینو د مدیریت تر ټولو پایېدونکې بڼې ته د علمي سپړنو د رسولو له لارې کېږي چې “د مقاومت تحلیل، د سرچینو انعطافمنونکی مدیریت او انعطافمنونکې حکومتولي” یې اصل موخه ده. ایکولوژیک مقاومت اوس په نورو برخو کې هم هڅېدلی او د مقاومت په اړه پخوانی درک یې ننګولی دی.
تعریفونه[سمول]
په ایکولوژيکي سیستمونو کې د مقاومت مفهوم په لومړي ځل د کاناډايي ایکولوژېست «هولینګ» لهخوا مطرح شو او موخه یې د انټروپوجینیکو یا انساني عواملو له امله د ایکوسیستم د متغیراتو له بدلون سره په مخامخ کېدو کې د طبیعي سیستمونو د تداوم تشرېح کول وو. مقاومت په ایکولوژۍ کې په دوو ډولونو تعریف شوی دی:
- تر یوې ګډوډۍ یا اختلال وروسته د تعادل حالت ته د ایکوسیستم د بیا راګرځېدو لپاره د اړین وخت په توګه (چې دا د ځینو لیکوالو لهخوا د پایدارۍ په توګه هم تعریف شوی دی). د مقاومت دغه تعریف د فزیک او انجنیرۍ په څېر نورو برخو کې هم کارول کېږي او له همدې امله هولیک «د انجنیرۍ مقاومت» هم نومولی دی.
- او داسې هم تعریف شوی چې "د یوې ګډوډۍ د جذب او بیا سمون لپاره د یوه سیستم وړتیا، په داسې ډول چې هماغه کړنه، جوړښت او هویت وساتي".
انساني اغېزې[سمول]
مقاومت د اختلال په زغملو او بیا سمون کې د ایکوسیستم پایدارۍ او قابلیت ته ویل کېږي. که اختلال لویوالی یا پوره وخت ولري، ښايي داسې حال ته ورسېږي چې په کې ایکوسیستم د تل لپاره د رژيم تر یوه بدلون لاندې راشي. د چاپېریالي توکو او خدماتو پایدار کارول د ایکوسیستم او د هغه د محدودیتونو د مقاومت درک او پام ته اړتیا لري. سره له دې، هغه عناصر چې د ایکوسیستم پر مقاومت اغېز کوي، پېچلي دي. مثلاً بېلابېل عناصر لکه د اوبو څرخه، باروري، د ژوندیو موجوداتو بېلابېلوالی، د نباتاتو بېلابېلوالی او اقلیم په شدت سره پر یوه او بل او بېلابېلو سیستمونو اغېز کوي.
ډېرې داسې سیمې شته چې هلته انساني فعالیتونه د ځمکنيو، اوبیزو او سمندري ایکوسیستمونو پر مقاومت اغېز کوي او په هغو پورې اړه لري. په دې کې کرنه، ځنګل وهنه، ککړتیا، د کانونو استخراج، تفرېح، له حده زیات کبان نیول، سمندرونو ته د ضایعاتو او کثافاتو اچول او اقلیمي بدلون شامل دی.
کرنه[سمول]
کرنه د مهمې بېلګې په ډول په پام کې نیولی شو چې د ځمکنيو ایکوسیستمونو مقاومت ته باید پام وشي. په خاوره کې عضوي مواد (کاربن او نایتروجن عناصر) چې ښايي د څو نباتاتو لهخوا تغذیه شي، د محصول د ودې لپاره د تغذیوي موادو اصلي سرچینه ده. سره له دې، د کرنې د ډېروالي او د بېځایه وښو د کنترول لپاره د واښه ایستونکو د کارولو، د محصولاتو د ودې د چټکۍ او ډېروالي لپاره د کیمیاوي سرو د کارولو او د حشراتو د کنترول لپاره د حشره وژونکو د کارولو په پایله کې د نباتاتو بېلابېلوالی کمېږي او د خاورې د تغذیوي موادو د جبران لپاره د عضوي موادو برابرول او د روانو سطحي اوبو د مخنیوي د کمښت لامل کېږي. دا کار د ځمکې د ښېرازۍ او ګټې اخیستو د کمښت لامل کېږي.
تلپاتې پراختیا[سمول]
دا پوهه موجوده ده چې د تلپاتې پراختیا موخې ته د رسېدو لپاره د ایکوسیستم پر مقاومت ډېر ټينګار او پوهېدو ته اړتیا ده. پرمن او د هغه همکارانو دې ته ورته څېړنه کړې ده. دوی د پایدارۍ یا تلپاتېوالي له ۶ مفاهیمو څخه د یوه مفهوم د تشرېح لپاره له مقاومت څخه کار اخیستی. "پایدار حالت هغه حالت دی چې د وخت په اوږدو کې د ایکوسیستم د مقاومت لپاره لومړني شرایط برابر کړي". د مقاومت علم په تېره لسیزه کې د بشپړتیا په حال کې و او تر ایکولوژۍ ډېر پراخ شوی دی. دا چې ډېری خلک د اوبو، انرژۍ او نورو سرچینو په کارولو سره ګڼنفوسه ښارونو ته لېږدي، د ښارونو او ښاري ایکوسیستمونو مقاومت ته د پاملرنې لپاره د دغو څانګو ترکیب ته اړتیا ده.[۲][۳]
علمي لیدلوري[سمول]
د ایکولوژیکي او ټولنیزو سیستمونو متقابله تکیه د ۱۹۹۰یمې لسیزې له وروستیو څخه د «برکس» او «فولک» لهخوا وپېژندل شوه او په ۲۰۰۰ کال کې فولک او د هغه همکارانو پراخه کړه. د تلپاتې پراختیا مفهوم د پایدارې پراختیا له ۳ رکنونو څخه بشپړ شوی تر څو پر اقتصادي پراختیا ډېر سیاسي ټینګار موجود وي. [۴][۵]
سرچینې[سمول]
- ↑ Scheffer, Marten (26 July 2009). Critical transitions in nature and society. Princeton University Press. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0691122045. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ Perman, R, Ma, Y, McGilvray, J and M.Common. (2003). “Natural Resource and Environmental Economics”. Longman. 26, 52, 86.
- ↑ "Ecological and Urban Resilience". columbia.edu. 12 October 2011. مؤرشف من الأصل في ۱۲ ډيسمبر ۲۰۱۱. د لاسرسينېټه ۱۳ ډيسمبر ۲۰۱۱. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ Hamilton, C. (2010). “Requiem for a Species: Why we Resist the Truth about Climate Change”. Earthscan. 32, 14.
- ↑ Berkes, F. and Folke, C., (ed Colding, J.) (1998). “Linking Social and Ecological Systems: Management practices and social mechanisms for building resilience”. Cambridge University Press: 1, 33, 429, 433.