انټرنېټ

تړنې سمول
د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

اېنټرنټ د یو له بل سره تړلیو کمپيوټري شبکو نړیوال سیستم دی، چې د شبکو او دستګاه/وسیلو تر منځ د اړیکې نښلولو لپاره د اېنټرنټي پروتوکول (TCP/IP) له ټولګې څخه کار اخلي. دا د شبکو شبکه ده چې له خصوصي، عمومي، اکادمیکو، سوداګریزو او دولتي شبکو څخه جوړه شوې ده، لمنه یې له ځايي ان تر نړیوالو شبکو رسېږي، چې د برېښنايي/الکترونیکي، بې‌سیمه او نظري شبکې تېکنالوژيو د پراخې لړۍ په واسطه تړل شوې ده. اېنټرنټ د معلوماتو، سرچینو او خدماتو لکه یو له بل سره تړلي د لومتن اسناد او د پراخ نړیوال وېب (WWW) اپلېکېشن/ کاریالونه، برېښنايي پوست، تلېفون او د فایل شریکولو د لېږد پراخه لړۍ لري. 

د اېنټرنټ تاریخ د پکېټ سوېچېنګ (د ځانګړي مسیر له ټاکلو پرته د معلوماتو د لېږد او مسیر موندنې کوچنی کڅوړې) او څېړنو پرمختګ ته ورګرځي چې ۱۹۶۰ لسیزه کې د متحده ایالتونو د دفاع وزارت له خوا رامنځته شو چې د کمپیوټرونو د وخت شریکولو (په ورته وخت کې د څو کاروونکو تر منځ د کمپيوټري سرچینو شریکول) امکان رامنځته کړي. لومړنۍ مخکښې شبکې ارپانېت (ARPANET) په لومړیو کې د اکادمیکو او سيمه‌ییزو نظامي شبکو د ملا د تیر په توګه خدمت وکړ. د ملي ساینس د تمویل بنسټ شبکه په ۱۹۸۰ لسیزه کې د نوي ملا تیر په توګه، همداراز د نورو سوداګریزو برنامو د پراختیا لپاره د خصوصي مالي تمویل، د نوې تېکنالوژۍ د پراختیا په برخه کې د نړیوال مشارکت لامل شو او ډېری شبکې یې سره یو ځای کړې. په ۱۹۹۰ لسیزه کې د سوداګریزو شبکو او شرکتونو اړیکې مدرن اېنټرنېټ ته د اوښتون پیل وښود او له شبکې سره د شخصي، موبایلي او ګرځنده کمپيوټري نسلونو د نښلونې په برخه کې يې دوامداره وده رامنځته کړه. په ۱۹۸۰ لسزه کې که څه هم اېنټرنټ په پراخ ډول د اکادېمیکو خلکو له خوا کارول کېده، سوداګریز کېدلو يې خدمات او تېکنالوژۍ تقریباً د مدرن ژوند په بېلابېلو برخو کې ځای پر ځای کړل.   [۱][۲][۳]

د تلېفون، رادیو، تلويزیون، کاغذي لیک او ورځپاڼو په ګډون ډېری دودیزې رسنۍ د اېنټرنېټ په واسطه بیا تعریف شوې په بڼه کې يې بدلون راغی یا ان لرې کړی شوې.  نوي خدمتونه زېږوي لکه ایمېل، اېنټرنټي تلېفون، اېنټرنټي تلویزیون، انلاین موسیقي، ډیجیتالي ورځپاڼې او د ويډیويي خبرونو د خپرولو ويب سایټونه. ورځپاڼې کتابونه ګڼې نورې چاپي خپرونې د وېب‌پاڼو د تېکنالوژۍ د تطبیق په حال کې دي، یا هم د بلاګ او انلاین وېب فیډونو او د بېلابېلو سرچینو څخه دانلاین خبرونو د راټولولو له لارې بدليږي. اېنټرنټ د شخصي اړیکو چټکتیا او نوې بڼې د چټکو پیغامونو، اېنټرنټي اتحادیو او د ټولنیزو شبکو د خدمتونو له لارې رامنځته کړې. انلاین پېر د لویو پرچون پلورونکو، کوچنیو سوداګرو او متشبثینو لپاره په تصاعدي ډول وده کړې، ځکه شرکتونو ته وړتیا ورکوي چې د «خښتې او هاوان» (په سوداګرۍ کې د يوې کمپنۍ یوازي فزیکي حضور ته کاریږي) له حضور څخه خپلو خدمتونو ته د لوی بازار په لور پراختیا ورکړي. یا ان کولی شي مالونه په انلاین ډول وپلوري. په اېنټرنټ کې مالي خدمتونه او سوداګري پر سوداګرۍ د ټول صنعت د تأمین پر ځنځير اغېز کوي. 

اېنټرنټ د لاس‌رسي او کارولو د پاليسۍ په برخه کې د تېکنالوژيکي پلي کولو په برخه کې هېڅ کوم واحد متمرکز حاکمیت نه لري. هره اساسي شبکه خپله ځانګړې پالیسي لري. په اېنټرنټ کې د دوه اصلي نوم‌ځایونو پراخ تعریفونه، د اېنټرنټ پروتوکول پته (IP address) ځای او د ډومېن نوم سیستم (DNS) د ساتونکي سازمان په لارښونه د ټاکل شویو نومونو د اېنټرنټي مرستې (ICANN) له خوا ټاکل شوي. د اصلي پروتوکولونو څارل او معیاري کول د اېنټرنټي انجنيرۍ د کاري ځواک (IETF) فعالیت دی، چې یو غیر انتفاعي سازمان دی او نړیوال ګدونوال لري، د کمزورۍ ټکی یې دا دی چې ښايي هر څوک د تخصصي تخنیک په مشارکت ورسره اړیکه جوړه کړي. اېنټرنټ د ۲۰۰۶ کال د نوامبر په میاشت کې د امریکا د نن ورځې/ یو اېس اې ټوډې (USA Today) له خوا د نړۍ د اووه عجایبو په نوي نوم‌لړ کې ځای کړای شو. [۴][۵][۶]

ترمېنالوژي/ اصطلاحات

د اېنټرنټېډ (internetted ) کلیمه د 1849م کال په لومړیو کې د یو له بل سره نښلول شویو یا یو له بل سره تړل شویو په معنا وکارول شوه. د اېنټرنټ کلیمه په 1947 کې د داخلي شبکو (Internetwork) د لنډې بڼې په توګه وکارول شوه. نن ورځ د اېنټرنټ اصطلاح تر ډېره د یو له بل سره نښلول شویو کمپیوټري شبکو نړیوال سیستم لپاره کارول کېږي. که څه هم ښایي د کوچنیو شبکو د هرې ډلې لپاره وکاريږي. [۷][۸][۹]

کله چې د دې کلمې کارول عام شول, ډېری خپرندویانو د اېنټرنټ له کلیمې سره د یو لوی خاص نوم په توګه چلند وکړ, دا لږ عام دی. چې په انګلیسي کې  په لویو تورو باندې لیکلو یا کپیتلایزېشن ته تمایل ښیي چې نوي اصطلاحات په لویو تورو ولیکي او د کوچنيو تورو لور ته مخه کړي چې ورسره اشنا شي.  ځینې وختونه لاهم دا کلیمه په لویو تورو لیکل کېږي تر څو چې نړیوال اېنټرنټ له هغو کوچنیو شبکو څخه بېل کړي چې په لویو تورو لیکل کېږي. که څه هم ډېرې خپرندويې د اې پي سټایل بوک په ګډون له 2016 کال راهیسې په هره حالت کې په کوچنیو تورو د لیکلو وړاندیز کوي. په 2016 کال کې د اکسفورډ ډېکشنري د یوې مطالعې په پایله کې ومونده چې په شاوخوا 2,5 بېلیونه چاپ شویو او انلاین سرچینو کې   اېنټرنټ په 54 سلنه قضایو  کې په لویو تورو لیکل شوی. [۱۰][۱۱]

د اېنټرنټ او پراخ نړیوال وېب اصطلاحات زیاتره د یو بل پر ځای کارول کېږي. کله چې د وېب پاڼو د کتلو لپاره له  وېب بروزر څخه کار اخلو اېنټرنټ ته د تللو خبره عامېږي. که څه هم پراخ نړیوال وېب یا وېب د پراخو اېنټرنټي خدماتو څخه یوازینۍ وېب  دی. د اسنادو یوه ټولګه (وېبپاڼه) او نورې سرچینې د یو آر اېل او هایپرلېنک په واسطه سره نښلول شوي دي.[۱۲][۱۳]

تاریخچه

په ۱۹۶۰ لسیزه کې، د امریکا د دفاع وزارت د پرمختللو څېړنو د پروژو اجنسۍ (ARPA) د کمپيوټرونو د وخت شریکولو په اړه څېړنې له مالي پلوه تمویل کړي. د پکېټ سوېچېنګ په اړه څېړنه د اېنټرنټي تېکنالوژۍ له بنسټیزو څېړنو څخه یوه وه، د ۱۹۶۰ لسیزې په لومړیو کې د پاول باران (Paul Baran) له کارونو څخه او په مستقل ډول د ډونالډ ډاوېس (Donald Davies) له خوا په ۱۹۶۵ کې پیل شوه. په ۱۹۶۷ م کال کې د عملیاتي سیستمونو پر اوصولو تر سپوزیم وروسته پکېټ سوېچېنګ د NLP وړاندیزي شبکې له طرحې څخه د ARPANET او د سرچینو شریکولو د نورو شبکو لکه مېريټ نېټورک / Merit Network (په امریکا کې د کمپيوټري شبکو د غوره خدماتو وړاندې کوونکی غیر انتفاعي سازمان) سیکلېډس /CYCLADES (په فرانسه کې د کمپيوټري شبکو څېړنیزه شبکه) په طرحو کې چې د ۱۹۶۰ لسیزې په لومړیو کې يې پراختیا موندلې وه ځای په ځای شوې. [۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸]

د ارپانېټ/ ARPANET پراختیا د شبکې له دوو غوټو سره پيل شوه چې د لاس‌انجلس په کلفورینیا پوهنتون کې د شبکو د اندازه کولو د مرکز(UCLA) او هنري سامیولي د انجنیرۍ او تطبیقي علومو د ښوونځي تر منځ چې د لیونارد کلېن راک (Leonard Kleinrock,) او NLS سیستم په لارښوونه د امریکا د څېړنو په نړیوال مرکز SRI کې د ډاګلوس اېنجېل‌بارت (Douglas Engelbart) په واسطه د کلفورينیا په میلانو پارک کې د ۱۹۶۹ کال د اکتوبر په ۲۹ رامنځته شوه. درېیم سایټ په کلفورېنیا پوهنتون کې سانتا بابرا (Santa Barbara) د کولرـ فرېډ (Culler-Fried) د محاوره‌يي ریاضیاتو مرکز و، چې د اوتا (Utah) پوهنتون د جغرافیې ډیپارتمنت په واسطه څارل کېده. د ۱۹۷۱ کال په پای کې د راتلونکې ودې د یوې نښې په توګه، ۱۵ سایټونه له ځوان ARPANET سره وصل شول، دا وروستي کلونه په ۱۹۷۲کال کې د کمپيوټري شبکې په فلم  (د سرچینو له شریکولو څخه خبرول) کې مستند شول. [۱۹][۲۰][۲۱][۲۲]

د ARPANET لپاره لومړنۍ نړیوالې همکارۍ لږې وې. اړیکې په ۱۹۷۳ کې د ناروې پر زلزلیز صف (NORSAR) د سپوږمکۍ ستېشن له لارې د سویډن په تانوم (Tanum) کې د پيټر کرېسټن (Peter Kirstein) د څېړنیز ګروپ له خوا د لندن پوهنتون کالېج کې جوړې شوې، چې د بریتانوي اکادمیکو شبکو لپاره یې لار پرانیسته. د ARPA  پروژې او نړیوالې کاري ډلې د بېلابېلو سټندردونو او پروتوکولونو د پرمختګ لامل شوې چې په واسطه یې څو بېلابېلې شبکې له یوې واحدې شبکې یا «د شبکو یوه شبکه» سره نښلول کېدی شوی. په ۱۹۴۷ کې وېنت سریف (Vint Cerf) او باب کهان (Bob Kahn) د اېنټرنټ اصطلاح په  RFC 675 (د نظر غوښتنه) کې د اېنټرنټي کار د لنډیز لپاره وکاروله، او وروستني RCF دا کارونه بیاځلي کړه.  سرف او کان TCP/IP په ډیزاین او اړینو اغیزو کې لیوس پويزېن ته امتیاز/کرېډېت ورکړ. د سوداګریز PPT (د تلېګراف، تلېفون او پُست خدمتونه) وړاندې کوونکي د عمومي معلوماتو د شبکې (X.25 public data networks) د پرمختګ په اړه اندېښمن و. [۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸]

Visualization of the various routes through a portion of the Internet.

سرچينې

  1. ↑ (په 30 May 2015 باندې). A Flaw in the Design. The Washington Post.
  2. ↑ Stewart, Bill (January 2000). "Internet History – One Page Summary". The Living Internet. د اصلي آرشيف څخه پر ۰۲ جولای ۲۰۱۴ باندې. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  3. ↑ "#3 1982: the ARPANET community grows" in 40 maps that explain the internet Archived 6 March 2017 at the Wayback Machine., Timothy B. Lee, Vox Conversations, 2 June 2014. Retrieved 27 June 2014.
  4. ↑ Strickland, Jonathan (3 March 2008). "How Stuff Works: Who owns the Internet?". د اصلي آرشيف څخه پر ۱۹ جون ۲۰۱۴ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۲۷ جون ۲۰۱۴. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  5. ↑ کينډۍ:Cite IETF
  6. ↑ "New Seven Wonders panel". USA Today. 27 October 2006. د لاسرسي‌نېټه ۳۱ جولای ۲۰۱۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  7. ↑ کينډۍ:OED nineteenth-century use as an adjective.
  8. ↑ کينډۍ:Cite IETF
  9. ↑ (په 1 June 2016 باندې). It's Official: The 'Internet' Is Over. The New York Times.
  10. ↑ (په 19 October 2015 باندې). Should You Be Capitalizing the Word 'Internet'?. Wired.
  11. ↑ Coren, Michael J. "One of the internet's inventors thinks it should still be capitalized". Quartz (په انګلیسي ژبه کي). مؤرشف من الأصل في ۲۷ سپټمبر ۲۰۲۰. د لاسرسي‌نېټه ۰۸ سپټمبر ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  12. ↑ "World Wide Web Timeline". Pews Research Center. 11 March 2014. مؤرشف من الأصل في ۲۹ جولای ۲۰۱۵. د لاسرسي‌نېټه ۰۱ اگسټ ۲۰۱۵. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  13. ↑ "HTML 4.01 Specification". World Wide Web Consortium. مؤرشف من الأصل في ۰۶ اکتوبر ۲۰۰۸. د لاسرسي‌نېټه ۱۳ اگسټ ۲۰۰۸. [T]he link (or hyperlink, or Web link) [is] the basic hypertext construct. A link is a connection from one Web resource to another. Although a simple concept, the link has been one of the primary forces driving the success of the Web. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  14. ↑ Hauben, Michael; Hauben, Ronda (1997). "5 The Vision of Interactive Computing And the Future". Netizens: On the History and Impact of Usenet and the Internet (PDF) (په انګلیسي ژبه کي). Wiley. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-8186-7706-9. مؤرشف (PDF) من الأصل في ۰۳ جنوري ۲۰۲۱. د لاسرسي‌نېټه ۰۲ مارچ ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  15. ↑ Zelnick, Bob; Zelnick, Eva (1 September 2013). The Illusion of Net Neutrality: Political Alarmism, Regulatory Creep and the Real Threat to Internet Freedom (په انګلیسي ژبه کي). Hoover Press. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-8179-1596-4. مؤرشف من الأصل في ۱۰ جنوري ۲۰۲۱. د لاسرسي‌نېټه ۰۷ مې ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  16. ↑ Peter, Ian (2004). "So, who really did invent the Internet?". The Internet History Project. د اصلي آرشيف څخه پر ۰۳ سپټمبر ۲۰۱۱ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۲۷ جون ۲۰۱۴. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  17. ↑ "Inductee Details - Paul Baran". National Inventors Hall of Fame. د اصلي آرشيف څخه پر ۰۶ سپټمبر ۲۰۱۷ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۰۶ سپټمبر ۲۰۱۷ الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة); "Inductee Details - Donald Watts Davies". National Inventors Hall of Fame. د اصلي آرشيف څخه پر ۰۶ سپټمبر ۲۰۱۷ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۰۶ سپټمبر ۲۰۱۷. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  18. ↑ Kim, Byung-Keun (2005). Internationalising the Internet the Co-evolution of Influence and Technology. Edward Elgar. د کتاب پاڼي 51–55. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-84542-675-0. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  19. ↑ Gromov, Gregory (1995). "Roads and Crossroads of Internet History". د اصلي آرشيف څخه پر ۲۷ جنوري ۲۰۱۶ باندې. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  20. ↑ Hafner, Katie (1998). Where Wizards Stay Up Late: The Origins of the Internet. Simon & Schuster. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-684-83267-8. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  21. ↑ Hauben, Ronda (2001). "From the ARPANET to the Internet". مؤرشف من الأصل في ۲۱ جولای ۲۰۰۹. د لاسرسي‌نېټه ۲۸ مې ۲۰۰۹. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  22. ↑ "Internet Pioneers Discuss the Future of Money, Books, and Paper in 1972". Paleofuture (په انګلیسي ژبه کي). مؤرشف من الأصل في ۱۷ اکتوبر ۲۰۲۰. د لاسرسي‌نېټه ۳۱ اگسټ ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  23. ↑ "NORSAR and the Internet". NORSAR. د اصلي آرشيف څخه پر ۲۱ جنوري ۲۰۱۳ باندې. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  24. ↑ Kirstein, P.T. (1999). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Early experiences with the Arpanet and Internet in the United Kingdom"]. IEEE Annals of the History of Computing 21 (1): 38–44. doi:10.1109/85.759368. ISSN 1934-1547. ; Cade Metz (25 December 2012). "How the Queen of England Beat Everyone to the Internet". Wired. مؤرشف من الأصل في ۱۹ جولای ۲۰۱۴. د لاسرسي‌نېټه ۲۷ جون ۲۰۱۴. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  25. ↑ Leiner, Barry M. "Brief History of the Internet: The Initial Internetting Concepts". Internet Society. د اصلي آرشيف څخه پر ۰۹ اپرېل ۲۰۱۶ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۲۷ جون ۲۰۱۴. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  26. ↑ Leiner, Barry M.; Cerf, Vinton G.; Clark, David D.; Kahn, Robert E.; Kleinrock, Leonard; Lynch, Daniel C.; Postel, Jon; Roberts, Larry G.; Wolff, Stephen (2003). "A Brief History of Internet". د کتاب پاڼې 1011. arXiv:cs/9901011. Bibcode:1999cs........1011L. مؤرشف من الأصل في ۰۴ جون ۲۰۰۷. د لاسرسي‌نېټه ۲۸ مې ۲۰۰۹. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  27. ↑ (په 30 November 2013 باندې). The internet's fifth man. The Economist.
  28. ↑ Schatt, Stan (1991). Linking LANs: A Micro Manager's Guide. McGraw-Hill. د کتاب پاڼې 200. د کتاب نړيواله کره شمېره 0-8306-3755-9. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=انټرنېټ&oldid=275059" نه اخيستل شوی